وایلد سازنده سفارت انگلیس در تهران

انگلیس پیش از قاجاریه با ایران روابطی داشت، اما نه پیوسته و مدام، بلکه دو کشور بسته به سیاست روز خود گاه نزدیک و گاهی دور می شدند. این روابط از سوی طرفین هیچ گاه تهاجمی و سلطه جویانه نبود، تا این که سده نوزده و عصر استعماری انگلیس آغاز شد. در این موسم حکومت ایران به دست قاجاریه افتاد. در اوایل این حکومت، سلطه گر دیگر این عصر جهان، روسیه بر ایران تاخت و بخش عظیمی از خاک ایران را تصرف کرد و به سرزمین خود افزود. دو استعمارگر در این حادثه نحس شریک و هم داستان شدند و ایران باقیمانده را رها نکردند. زیرا می دانستند ترکان و کردان و از قوم لر و یا دیگر مردمان این مرز و بوم این خفت و خواری را بر نمی تابند و با شورش و هنگامه بپا خواهند خواست و خاک از دست رفته را باز پس خواهند گرفت. چنان که شاه اسماعیل و نادر و آقامحمدخان و ... گرفتند و این به مصلحت دو استعمارگر نبود. بنابراین به دربار فتحعلی شاه نفوذ کردند و بنا بر صلاح خویش، ایران را به حال محتضری در آوردند که نه می مرد و نه جان بدر می برد. پس از آن برای ماندن در این سرزمین طرحی دراز دامان در انداختند و در پایتخت تازه تاسیس ایران رحل اقامت افکندند. هر دو دولت با رقابتی تنگاتنگ در محله عتیق بازار قرب هم، هر یک زمینی تصرف کردند و عمارتی برای ایلچی خود بنا نهادند. نام باغ و قهوه خانه و ... ایلچی بازمانده آن ایام است.

سالیانی چون گذشت درباریان را آسان تر از تصور به ثمن بخس خریدند و نفس مخالفانی چون امیرکبیر و قائم مقام را بریدند و میخ خیمه تسلط و چیرگی را بر این خاک بی ادعا و مردم بی نوا کوبیدند و آن که نباید کردند. دو رقیب امکان حضور دیگر مدعیان فرنگ را در این میدان از آنان ستاندند و عرصه را برای عرض اندامشان تنگ نمودند. بعدها به قصد غلبه برتر محل سفارت را ارتقای کیفی دادند و باز هم در رقابت با یکدیگر همسایگی برگزیدند.

نخستین هیئت ثابت نمایندگی انگلیس، در سال ۱۸۲۱ میلادی /۱۲۰۰ خورشیدی در باغ ایلچی در محله بازار تهران گود زنبورکخانه استقرار یافت. با گذشت حدود چهل سال انگلیسی ها جایی خواستند با ابهت تر و مناسب نقش استعماری و دور از فشردگی محله بازار و هم برای فرار از آب آلوده و غیر بهداشتی، زمینی وسیع در شمال تهران حصار صفوی در خیابان فردوسی، کنونی تهران به قیمت بیست هزار تومان خریدند. بنای جدید سفارتخانه را به معمار مشهور آن زمان انگلیس جیمز وایلد سپردند. وایلد معماری شناخته شده و با تجربه در خاورمیانه بود. طرح وایلد شامل چارچوب و پوشش آهنی ساخت انگلیس برای سقف بود. عملیات احداث به زودی آغاز شد. وی ابتدا خواست عملیات احداث را در اواخر سال 1871 /1251 خورشیدی تمام کند، اما بر این داستان با اوضاع روز ایران، افتاد مشکل ها.

بخشی از سقف بنا در ژانویه سال 1871 در حین انتقال از انگلیس به ایران در دریا از دست رفت و بسیاری از آبروهای شیروانی که از جنس چدن بود، شکست. در روز 18 مارس / اواخر اسفند دو کاروان شامل 367 شتر که سقف آهنی را حمل می کرد، از بندر بوشهر در خلیج فارس به راه افتاد. کاروان نخست چند هفته توسط مامورین مالیاتی ایران که در پی گرفتن پول بودند، توقیف شد. کمی پس از آزادی این کاروان مورد دستبرد راهزنان قرار گرفت و  غارت و یکی از محافظان کاروان کشته شد و مهره های آهنی پوشش سقف از دست رفت. افراد کاروان به ناچار بخشی از محموله را در کوه های نزدیک شیراز بر شانه های خود حمل نمودند، تا عاقبت سقف بنا در 24 ژوئن (اوایل تیرماه) به تهران رسید. مشکل دیگر کمبود مصالح لازم و مناسب بود و حتی به سبب قحطی شدید آن ایام و نبود قاطر برای حمل، بخش دیگری از محموله در بغداد زمین گیر شد. قفل های فرستاده شده عوضی بود و سختی های فراوان دیگر ساخت عمارت را بسیار دشوار کرد. عاقبت با همه ماجراها بنای تاریخی سفارت انگلیس در ژوئن 1876 به پایان رسید و در اختیار ایلچی و دستیارانش قرار گرفت تا به افزایش قدرت دولت عصر ویکتوریایی کمک شایانی کند. این بنا شاهد حوادث بسیاری بوده است، نظیر؛ اجرای سالانه بزرگ‌ترین جشن دیپلماتیک تولد الیزابت دوم، بست نشینی سال 1906 / 1285 دوران انقلاب مشروطه و حوادث فراوان دیگر. این عمارت محل اقامت جرج کرزن که بعد نایب السطنه و فرمانفرمای انگلیس در هند شد. در سال 1889، گرترود بل در سال 1892 و مورتیمر دوراند در سال 1895، چارلز هاردینگ ( نایب السطنه و فرمانفرمای بعدی هند) و سسیل اسپرینگ- رایس و غیره بوده است.

و اما معمار این عمارت  و دستیار او.  جیمز ویلیام وایلد (9 مارس 1814 - 7 نوامبر 1892) معمار انگلیسی بود. پدرش چارلز وایلد است. او در لینکلن زاده شد. وی از سال 1830 نزد معمار جورج بسوی George Basevi به آموزش پرداخت و پس از کارآموزی ابتدا در سبک گوتیک (  Gothic style گوتیک سبکی معمول در قرون وسطی در اروپا بود.) کار کرد و مهارت یافت و با طراحی یک کلیسا کارش را آغاز کرد و پس از آن و پیش از 1840 شش کلیسا طراحی کرد و در انگلستان به شهرت و آوازه فراوانی دست یافت. سپس به معماری رومی پرداخت. او در ماه ژوئیه 1841 یک سالن 2850 صندلی را در لیورپول برای انجمن کشاورزی سلطنتی ساخت و از سال 1842 در مصر با کارل ریچارد لپسیوس Karl Richard Lepsius مصرشناس همکاری کرد و چندین سال در مصر گذراند. وایلد در سال 1848 به انگلیس بازگشت و در سال 1851 به عنوان decorative architect منصوب شد و برج  Grimsby را در سال 1852 تکمیل کرد و موزه جنوبی کنزینگتن  South Kensington را طراحی نمود.

در سال 1867، به عنوان دستیار ارشد معماری سرهنگ هنری اسکات منصوب شد. کلیساهای بسیاری در سراسر مدیترانه از آجر ساخته شده است. او با این مصالح آشنا شد و در طراحی عمارت سفارت تهران از آجر استفاده کرد.

در سال 1869، طرح هایی برای ساختمان های سفارتخانه برای سفارت انگلیس در اسکندریه و سفارت در تهران فراهم کرد که تنها دومی ساخته شد. ساخت سفارت انگلیس در تهران در 1871 آغاز شد و در ژوئن 1876 پایان رسید.

او از سال 1878 تا  1892 سرپرستی موزه  John Soane را بر عهده داشت. نقاشی های سفر او، در حال حاضر در موسسه گریفیث دانشگاه آکسفورد قرار دارد. موزه ویکتوریا و آلبرت نیز مجموعه ای از طرح های وی را نمایش می دهد.

دستیار نظارتی او در تهران، کاسپار پوردون کلارک، بود. وی کسی است که همچنین در سال 1872 اسکندریه برای نظارت بر دکوراسیون های تزئینی در کلیسای وایلد همکاری داشت. کلارک زاده سال 1846، پسر دوم ادوارد مارمودوک کلارک است. او در سال 1867 در ساخت موزه کنزینگتن جنوبی با وایلد همکاری و بر تولید موزاییک نظارت داشت. کلارک از سال 1874، به عنوان مهندس ناظر بر ساخت عمارت سفارت تهران، نظارت داشت.