پیشواز رمضان

در گذشته ایرانیان را رسم بر این بود که دهه سوم شعبان به پیشواز رمضان می رفتند. جنب و جوشی میانشان راه می افتاد. از مسجد و خانه غبار بر می گرفتند و ظروف مسی را سفید می کردند و خواربار و آذوقه عمده می خریدند و آماده ماه مبارک می شدند. روز پایانی شعبان در فصل گرما، دسته دسته با ساز و نقاره به صحرا و باغ در دامان طبيعت ‌می رفتند و به تفریح و بازی و نشاط می پرداختند و عشرت طلبان به میگساری. تا خستگی از کار فشرده این روزها را از تن بربایند. با کلوخ كوره‌ مي‌ساختند. آتش بر می افروختند. شلغم، چغندر و سيب زميني به شیوه كوره ای مي پختند و شادمانه با شوق و ذوق به حد خفگی می خوردند و می نوشیدند و در فصل سرما در خانه بزرگ خانواده گرد آمده، مراسم كلوخ‌اندازان را به جاي مي‌آورند. لذیذترین غذاها و شیرینی‌ها را می پختند و می خوردند تا برای ماه مبارک، چشم و دلشان سير باشد و روح و جسمشان آماده عبادت. غروب هر یک کلوخی دور می انداختند و با دعا از پروردگار آمرزش می طلبیدند. این مناسک را کلوخ‌اندازان می گفتند.

به گواه تاریخ، اين رسم در سرزمینمانمان عمری طویل دارد: 

«روزه نزدیک است میباید کلوخ انداز کرد - زاهدان خشک را رندانه از سر باز کرد»(صائب تبریزی ) «سیر و گشت و شراب خواری و عیش و عشرتی را گویند و آن را کلوخ اندازان هم می گویند.»(برهان) «جشنی که مستان در آخر ماه شعبان کنند.»(آنندراج) «عشرتی که در آخر ماه شعبان کنند و برغندان گویند.»(فرهنگ رشیدی) «امیر به نشاط این جشن و کلوخ انداز که ماه رمضان نزدیک بود بدین کوشک و بدین باغ ها تماشا می کرد.»(تاریخ بیهقی،500) «رمضان می‌رسد اینک دهم شعبان است- می بدارید و بنوشید که برغندان است»( نزاری قهستانی)

«اگر خواهی گرفت از ریز روزی روزه عزلت- کلوخ انداز را از دیده راوق ریز ریحانی» (خاقانی) «روز جمعه سلخ شعبان بندگان اقدس همایون شاهنشاهی (مظفرالدین شاه) تشریف فرما شدند... شربت آلات و فواکه ممتاز و شیرینی آلات فراوان... مجلس کلوخ اندازان اصطلاح جدید ما فارسیان است... عنصری یا غیر او در شعر خود آورده ...» (افضل التواریخ،267) «مردان به اصلاح و حمام رفته سرها را تراشیده، ریش ها را آرایش داده، حنا بسته... و زن ها بند و برمه مفصل نموده و حمام سفت و سختی رفته، بزک های تند و تیزی کرده، قشنگ ترین لباس ها را پوشیده، لذیذترین غذاها را پخته، همراه شیرینی آجیلی که مردها از کوچه می آوردند، عیش را برقرار می کردند....» (تهران قدیم، ج3، 307) «میگساری روز آخر شعبان.» کلوخ اندازان می گفتند.(یادداشت به خط مرحوم دهخدا)