رسم و آیین تهرانی‌ها در تقسیم آب / که گفته‌اند نکویی کن و در آب انداز / کمال اسماعیل
این مطلب در نظر دارد، نحوه تقسیم آب در تهران قدیم، وجه تسمیه عودلاجان و سنگلج، ساعت آبی، را شرح دهد:
در فاصله دوازده تا هجده هزار سال پیش، دور خشکی فلات ایران آغاز شد و باران بر این سر زمین کم بارید. دریای گسترده بر این فلات رو به خشکی نهاد و بیابان‌های وسیع پدید آمد.
با گذشت زمان، دوره به دوره مقدار بارش کم و کمتر شد و ارج و ارزش آب، نزد مردم این سامان افزون‌تر گشت. جایگاه گرانقدر آب بود، که ایرانیان باستان را به تقدیس آب وا داشت و این اعتقاد و هم کمبود آب موجب شدند، تا ایرانیان هزاران سال قبل کاریز، سد و دیگر ابتکارات مربوط به تحصیل و نگهداری آب را برای نخستین بار به جهانیان عرضه کنند. به شهادت تاریخ، آب، نزد ایرانیان باستان بسیار ارجمند و گرانسنگ بود. آب روان که مورد استفاده عموم است. جایگاه و احترامی رفیع‌تر داشت. هرودت و استرابون مورخان یونانی از این واقعیت در کتب خود بار‌ها یاد کرده‌اند.
در باب اهمیت آب، خداوند متعال در قرآن کریم در سوره انبیا، آیه 29، می‌فرماید:
«زندگانی همه موجودات زنده را از آب قرار دادیم.»
در سده‌های اخیر، که باز هم مقدار آب در ایران زمین کمتر و نیاز به این مایه حیات بیشتر شده، حساسیت افزون‌تری موجب گردیده است، به طوریکه صدها سال است، آب در آبادی‌ها و شهر‌ها، محل اختلاف و نزاع‌های سنگین بوده و تقسیم آب از عمده‌ترین دغدغه‌های ایرانیان به شمار رفته است.
در آینده، نه تنها در ایران، بلکه در جهان، روز به روز اهمیت آب بیشتر خواهد شد، چنانکه می‌گویند؛ جنگ بر سر آب، اتفاقی است، که بی‌تردید جهانیان را در آینده لاجرم خواهد آزُرد.
تقسیم آب - با مختصر شرحی که گذشت، اهمیت حفظ و تامین آب و از آن مهمتر «تقسیم آب» در ایران زمین کاملا آشکار شد. در تهران هم مانند دیگر نقاط کشور، از دیر باز، آب مورد توجه قرار داشته است. به طوریکه نام دو محله عتیق تهران؛ «عودلاجان» و «سنگلج» که بر گرفته ازمعنای تقسیم آب است، تأکید بر این واقعیت دارد. گوشزد این نکته ضروری بنظر می‌رسد، که شمالی‌ترین نقطه عودلاجان و سنگلج مرتفع‌ترین نقاط تهران داخل حصار صفوی محسوب می‌شده و از این دو مکان، آب به مناطق مرکزی و جنوبی تهران می‌رفته است. از دیر باز پخش آب در مظهر قنات یا محل پل بر رودخانه و نهر انجام می‌شده است. درپایتخت نیز این عمل در دو نقطه از تهران حصار صفوی انجام می‌شد؛ سرچشمه در عودلاجان و آب پخش کن در سنگلج.
وجه تسمیه عودلاجان - یکی از دو نقطه پخش آب تهران، سر چشمه، در محله عودلاجان انجام می‌گرفت. مرحوم کریمان، عودلاجان را مُعرَب اودلاجان می‌داند، که از دو بخش «او» و «دلاجان» تشکیل یافته و مجموع، معنای تقسیم آب را می‌دهد.
آب به لهجه قدیم تهرانی‌ها به «اُو» تبدیل شده و «دلاجان» مشتق می‌شود؛ از دراجیدن و دلاجیدن که به معنای پخش آب یا تقسیم کردن آب به رشته‌های کوچکتر است.
وجه تسمیه سنگلج - زنده یاد مصطفوی، درباره وجه تسمیه سنگلج، اشاره دارد؛ برخی از ارباب دانش، اصل سنگلج را «سنگ رج» دانسته‌اند و آن را محل رج بندی و تقسیم آب با پاره‌های سنگ ذکر کرده‌اند. در محله سنگلج (جایی که امروزه پارک شهر قرار دارد)، محلی بود، که آب را برای نیمه غربی تهران قدیم (حصار صفوی) پخش می‌کردند. و از آنجا سهم هر بخش از جوی و مجرایی جداگانه منتقل می‌شد. همان جایی که به «آب پخش کن» شهرت داشت و محدوده آن را محله آب پخش کن می‌گفتند. که در تاریخ تهران نامدار است.
ساعت آبی - نکته مهم دیگری که در امر پخش آب باید بدان توجه کرد، واحد سنجش و تقسیم آب است. بدین صورت که، زنده‌یاد پیرنیا می‌گوید؛ زمانی که ساعت‌های امروز نبود؛ مردم برای تقسیم آب از ساعت آبی بهره می‌گرفتند و آن وسیله‌ای بود، نظیر جام یا پنگال (فنجان) که در کف آن سوراخی ریز داشته است، آن را درون تشتی که پر از آب بوده می‌گذاشتند و آب کم‌کم از سوراخ کف به درون می‌آمده است. هنگامی که جام پر می‌شده و در آب فرو می‌رفته، بهره آب به پایان می‌رسیده و اویار (آبیار) راه آب را می‌بسته و آب به نوبت بعدی می‌داده است. در روستا‌ها به این نوبت «رش» می‌گفته‌اند.
نباید از یاد برد، که بهره‌برداری از آب رودخانه کرج از دیرباز محل اختلاف میان اهالی تهران و ساکنان روستاهای کرج و اطراف بود. یکی از اسناد مشهور و ارزشمند میرزاتقی‌خان امیرکبیر که از دوره صدارتش باقی مانده، سندی است، که با شیوه‌ای خاص و ثابت و در عین حال عادلانه این نزاع و اختلاف را حل کرده است.
