غمگنانه بار دیگر خبر ویرانی یکی دیگر از بناهای تاریخی پایتخت «خانه تاریخی صداقت ویران شد.» در رسانه‌ها آمد. بعد از خرابی ابنیه تاریخی فراوانی چون سرای دلگشا و غیره، بازهم مردم تهران شاهد از میان رفتن خانه‌ای دیگر از آثار تاریخی و میراث فرهنگی این شهر هستند. معلوم نیست، چه سماجتی بر این کار است. اگر قرار است بساز و بفروشی خانه‌ای را بکوبد و بسازد و سرمایه‌ای را از این میانه بر دارد، چرا باید خانه تاریخی باشد. در شهری به بزرگی و وسعت تهران با این همه خانه کلنگی و زمین، چرا به این اندک بناهای تاریخی رحم نمی‌کنند و این طور بی‌رحمانه به جان آن‌ها افتاده‌اند یکی‌یکی دارند آن‌ها از میانه برمی‌دارند. خانه‌هایی که هویت و شناسنامه این شهرند. خانه‌هایی که آینه‌ای از تلاش و همت بلند گذشتگان‌اند. آینه‌ای تمام نما از معرفت معمارانه و اندیشه مبتکرانه آباء و اجداد این مردمان‌اند. ابنیه‌ای که مردم فرهنگ دوست و جوان‌ترها بدان دلبسته‌اند و پیوندی نوستالژیک دارند و هویت خود را در دانه‌دانه آجرها و دیگر مصالح آن‌های می‌جویند.
نکته مهم این که هر بار چنین خبری رسانه‌ای می‌شود، مسئولینی که خود وظیفه حفظ و حراست از این ابنیه را دارند هم پیوسته با مردم و خبرنگار و ... همصدا می‌شوند و از این روند شکایت و از مخربین گلایه دارند. اگر متولیان که نگاهبانان این ارزش‌ها در جامعه هستند عاجز از انجام وظایف خود باشند، تکلیف چیست؟ چه باید کرد؟
مسلم است بی‌توجهی به پیامدهای چنین تخریب‌ها و ویرانی آثار تاریخی و فرهنگی افزون بر مخدوش شدن وجهه دولت ایران در مجامع بین‌المللی و تضییع حقوق ملت ایران، موجب از بین رفتن اعتماد مردم از سازمان‌هایی چون میراث فرهنگی و دیگر ارگان‌های دولتی ذی‌ربط خواهد شد.
در کشورهای مترقی بخصوص کشورهای اروپایی مردم حق تخریب یک دیوار داخلی خانه‌های معمولی را ندارند، چه رسد به تخریب آن‌ها. ساکنان خانه‌ها فقط پس از سال‌ها می‌توانند با کسب اجازه از شهرداری و تایید کارشناسان ذی‌ربط، تغییرات جزیی داخلی را، آن هم تنها در خانه‌های معمولی انجام دهند و الا در مورد بناهای کمی قدیمی‌تر و یا ساختمان‌های خیابان‌های اصلی شهرهای بزرگ نظیر پاریس و لندن و غیره هرگز تخریب انجام نمی‌شود بلکه در مواردی استثنا و ضروری با تمهیدات فنی و محاسبات مهندسی تجدید بنا صورت می‌گیرد با این شرط که پوسته و دیوار نمای ساختمان به همان صورت حفظ گردد.
دیدن خانه‌های معمولی دویست سیصد ساله در اروپای شمالی و یا دیگر کشورها امری است کاملا عادی آن‌ها سال‌هاست که به ارزش‌های نیاکانشان و اهمیت میراث فرهنگی و طبیعی و معنوی خود پی برده‌اند و با وضع قوانین بسیار سخت‌گیرانه راه را بر تعرض افراد سودجو بسته‌اند.
سال‌هاست بر اثر غفلت مسئولین و خود مردم، شماری از این آثار ارزنده در بافت تاریخی تهران یعنی محله‌های بازار و عودلاجان و چال میدان و سنگلج از میان رفته است و متاسفانه باز هم دارد از میان می‌رود.
امر نگهداری و حفاظت از ابنیه تاریخی از وظایف و مسئولیت اخلاقی و اداری میراث فرهنگی و شهرداری و شورای شهر و ... و حتی خود مردم است.
کهن‌ترین سابقه سکونت در تهران جایی اطراف سرپولک به دوران پیش از اسلام می‌رسد. امامزاده‌های متعدد تهران از آثار قرن نهم‌اند و جز اندک آثار صفویان عمده ابنیه تاریخی شهر مربوط به عصر قجر است.
معماری ارزشمند ایرانی - اسلامی قاجاری مجموعه‌ای دل انگیز از آجرکاری و گچبری‌ها و کاشی‌کاری‌های مرسوم این عهد قجر است که براستی دل هر بیننده تهرانی و ایرانی را که به هویت شهرش و مرز و بومش می‌تپد و دل در گرو آن دارد، می‌انگیزاند و با خود به گذشته‌ها می‌برد و خاطره‌های دلنشین را زنده می‌کند و در کنج دلش حسرت گذشته را می‌نشاند.
بناهایی که مملو از نماد‌های معماری گذشته که با خود آرامش و لطافت در روحیه شخص را تضمین می‌کرد. بناهایی شامل جلو خان، سردر، دالان، صحن وسیع و مسجد با شبستان، و ایوان مقرنس کاری و آب انبار و غیره هستند.
امروزه اهمیت حفظ و نگهداری این قبیل ابنیه که بخشی از هویت تاریخی فرهنگی شهرهاست، بر کسی پوشیده نیست و امری نیست که چه بلحاظ فرهنگی و یا اقتصادی نیاز به اثبات داشته باشد. از این رو جامعه بین‌المللی و در راس آن یونسکو با اتخاذ اقدامات متعدد در صدد برآمده است تا درمورد صیانت و پاسداری از میراث معنوی و تنوع فرهنگی جهان اقدام کند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضوی از جامعه بشری پیوسته در کنوانسیون‌های یونسکو شرکت نموده و حتی طی قطعنامه‌ای آمادگی خود را برای تاسیس مرکز مطالعه حفظ میراث معنوی آسیای میانه و جنوب غربی را به سی و چهارمین کنفرانس عمومی یونسکو تسلیم کرده است. بنابراین مسلم است بی‌توجهی به پی آمدهای چنین تخریب‌ها و ویرانی آثار تاریخی و فرهنگی وجهه ایران را در مجامع بین‌المللی خدشه دار خواهد کرد.
اهداف کنوانسیون‌های متعدد یونسکو نظیر کنوانسیون‌های سال‌های 2001 و 2003 و پیمان‌ها و غیره با ترویج حفظ میراث فرهنگی و معنوی از طریق آگاه‌سازی و ظرفیت‌سازی به این امر خطیر توجه دارد و اهداف این سازمان ضامن توسعه پایدار بوده، چنانکه در توصیه‌نامه یونسکو در پاسداری از فرهنگ سنتی و عامه تقویت همکاری‌ها میان کشورهای منطقه در زمینه شـناسایی، مسـتندسازی، پژوهش، معرفی، حفظ، احیاء، ترویج و ثبت نمونه‌های میراث معنوی است.
اهداف این کنوانسیون و به طور کلی یونسکو عبارتند از:
- ترویج اهداف کنوانسیون و ترغیب و پایش این اهداف
- تعهد به حفظ میراث فرهنگی
- پاسداری از میراث فرهنگی
- تضمین احترام به میراث فرهنگی توسط افراد ذی‌ربط
- آگاهی‌رسانی در سطح محلی، ملی و بین‌المللی درباره میراث فرهنگی
- بازآفرینی تاریخ و تقویت حس هویت
- ایجاد یکپارچگی و بقای آن در میان مسئولان
چنانکه در بالا یاد شد مسئولین (شورای شهر تهران) هم از این حادثه دچار شگفتی شده‌اند:
«مسجدجامعی در گفتگو با مهر: پیگیری تخریب خانه صداقت / دلالان تاریخ تهران را به غارت برده‌اند عضو شورای شهر تهران با انتقاد از تخریب بنای تاریخی - قجری صداقت در محدوده تاریخی سنگلج گفت: متاسفانه دلالان و واسطه‌گران در زمینه تخریب بناهای تاریخی به سرعت عمل کرده و تاریخ این شهر را به غارت می‌برند.
احمد مسجد جامعی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه این خانه‌ها سرمایه‌های ملی تهران هستند گفت: اینها خاطره‌ها و فرهنگ این شهر هستند که متاسفانه این نوع حرکتها شهر را به شهری بدون تاریخ تبدیل می‌کند.
وی با تشریح جزئیات تخریب خانه تاریخی صداقت گفت: روز جمعه که این تخریب آغاز شد در این منطقه حاضر شدم. اهالی محل نیز از تخریب قدیمی‌ترین و سابقه‌دار‌ترین خانه محل متاسف و نگران بودند. حتی یکی از بستگان مالک نیز از این که تلاش‌هایشان برای حفظ این بنا بی‌نتیجه ماند ابراز تاسف کرد.
مسجد جامعی یادآور شد: ظرفیت‌های تاریخی تهران به اندازه‌ای است که با شهرهای تاریخی کشور قابل مقایسه است اما این ظرفیت‌ها در حال غارت است که بسیار تاسف‌بار است. باید دید این بنای شاخص چگونه از ثبت ملی خارج شده و چگونه کلنگ طمع‌کاران آن را تخریب کرده است، این نکات تلخ باید پیگیری شود.
وی در پاسخ به این پرسش آیا شورای شهر نمی‌تواند همانطور که در مورد باغات مرجع تصمیم‌گیری شد در چنین مواردی نیز تصمیم‌گیرنده نهایی باشد گفت: پیشنهاد خوبی است اما ظرفیت سرمایه‌گذاری مدیریت شهری به اندازه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط نیست. دستگاهی که متولی پیگیری این موضوع است مدت‌هاست درگیر مسائلی چون ادغام و یا تغییر مدیریت یا فقدان مدیر است و سوء‌استفاده‌گران از این فرصت‌ها به خوبی استفاده می‌کنند. باوجود این کاستی‌ها باید منتظر اتفاقات مشابه بود.
عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شهر تهران با اشاره به طرح شورای شهر در خصوص شناسایی خانه‌های قدیمی شهر تهران گفت: به دلیل آن که نهادهای متولی به این موضوع بی‌تفاوت بودند شورا طرحی را در این خصوص تهیه کرد و اعتبار آن نیز به تصویب رسید. این خانه‌ها در تهران شناسایی شده‌اند اما تضمینی برای حفاظت‌شان نیست وقتی می‌توان با حکم قضایی املاک ثبت شده را از ثبت ملی خارج و تخریب کرد.
خانه صداقت واقع در محدوده تاریخی سنگلج تهران و متعلق به دوره قاجار است. سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران 23 اسفندماه سال گذشته درباره این خانه تاریخی و وضعیت آن گفته بود این خانه از جمله بناهای با ارزش منطقه منیریه و در محدوده تاریخی سنگلج تهران است که در اواخر دوره قاجار ساخته شده و از جمله آثار نادر شهر تهران به لحاظ معماری و تزیینات آجری منحصربه‌فرد است.
بهروز جلالی درباره وضعیت ثبت این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی نیز توضیح داد: اگرچه پرونده ثبتی این بنا در سال 80 تهیه شد، ولی به دلیل مخالفت‌ها و دست‌اندازی‌های مالک کنونی، در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده است؛ اما با توجه به ارزشمندی این خانه، بناهای اطراف ملک و املاکی که متقاضی ساخت‌وساز بودند، با محدودیت‌های ارتفاعی روبه‌رو شده‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران - محمدابراهیم لاریجانی - نیز 24 اسفندماه سال گذشته درباره این خانه تاریخی گفت: ثبت یک ملک به جز این که حفظ یک بنای تاریخی است، بازگوکننده یک دوران معماری و یک اصل است. با این کار، همه تفکرات معمار و هنرهای آن دوره حفظ می‌شود. در تهران نیز با توجه به پایتخت بودن و قدمت 200 ساله‌اش، همچنین توسعه شهرسازی، بناهایی مانند خانه «صداقت» که در محدوده دیوار ناصری شهر تهران قرار گرفته‌اند، باید حفظ شوند تا با توسعه شهری، هویت خود را از دست ندهیم.
خانه تاریخی صداقت بین چهارراه لشگر و میدان منیریه، در خیابان معیری، کوچه صداقت واقع شده است.»
