سالها باید که تا یک سنگ اصلی ز آفتاب / لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن
عمرها باید که تا یک کودکی از روی طبع / عالمی گردد نکو یا شاعری شیرین سخن / سنایی
پدیدههای اجتماعی و اختراعات بشر خلقالساعه و ناگهانی پیدا نمیشوند بلکه نطفه آنها را حوادث پر پیچ و خم تاریخی میبندد و مادر گیتی در بستر زمان آرام و پیوسته میپروراند. رادیو ایران که امروز با ایستگاههای پر شمارش همه جا دسترس است. تاریخی دارد، شگفت و دریایی است از قطرهقطره تلاشهای آدمهایی که رفتهاند.
داوود موشه لازار نخستین نامی است که در این تاریخچه میخوانیم. از این آقا خبر زیادی در اسناد تاریخی نشر نیافته فقط میدانیم این داوودخان یهودی به شرح سندی که در سازمان اسناد کتابخانه ملی موجود است؛ در 17 شهریور 1308 خورشیدی طی نامهای تأسیس رادیو در ایران را از دولت پر جنب و جوش و تازهکار پهلوی درخواست میکند اما تقاضایش رد میشود:
«... وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه در گزارشی خطاب به کابینة ریاست وزراء به درخواست داود موشه لازار برای تأسیس رادیو و سینمای ناطق در ایران اشاره کرده است. همچنین جواب وزارتخانه در جواب فرد نامبرده اعلام کرده که ورود دستگاه تلگراف و تلفن بیسیم گیرنده و یا مخابره کننده مطالب و آلات و اسباب آن جز برای ادارة تلگراف بیسیم دولت ایران به طور کلی ممنوع است و فقط ورود دستگاههای رادیو کنیر مجاز شمرده شده است.
شماره سند: 103 – 119003 تاریخ سند: 17 / 6 / 1308 ش.
طبق مقرارت ایران ... ورود دستگاه تلگراف و تلفن بیسیم گیرنده و یا مخابرهکننده مطالب و آلات و اسباب آن را جز برای اداره تلگراف بیسیم دولت وقت به طور کلی ممنوع کرده بود. بر اساس این پاسخ تنها «وارد کردن و استفاده از دستگاههای رادیو کنیر» که فقط برای شنیدن نغمات به کار میرود و همچنین تأسیس سینمای ناطق در ایران با رعایت مقررات مربوط مانعی نداشت.»
بعدها رضاشاه فرمان تاسیس رادیو را صادر کرد و در 4 اردیبهشت 1319 محمدرضا پهلوی ولیعهد با حضور احمد متیندفتری نخستوزیر رادیو تهران را در ساختمان بیسیم قصر موسوم به کلاهفرنگی در ضلع شرقی جاده خاکی شمیران و در جنوب سیدخندان افتتاح نمود.
بدین ترتیب رادیو با جمله معروف «اینجا تهران است صدای ایران» زندگیاش را آغازید. در روز فقط 2 ساعت برنامه داشت. برنامهها به صورت زنده اجرا و پخش میشد. در بخشهای مختلف تهران بلندگوها و گیرندههایی قرار گرفت و تهرانیان از شنیدن برنامههای رادیو بسیار شگفتزده شدند. رادیو از ابتدا به زبانهای فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسوی و روسی برنامه داشت.
سیاستگذاری رادیو را شورایی متشکل از؛ ذکاءالملک فروغی، محمد قزوینی، دکتر غنی، دکتر علی اکبر سیاسی، دکتر محمود افشار، قاسم غنی، دکتر رضازاده شفق و کلنل علی نقی وزیری زیر نظر داشت.
رادیو ابتدا جزئی از وزارت فرهنگ بود و در 1330 به سازمان اداره کل انتشارات و رادیو تغییر نام یافت و بعد با نام «سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران» تابع وزارت اطلاعات گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد.
نخستین نامها در رادیو
مدیران: دکتر عیسی صدیق، دکتر قدیمی، ذکاءالملک غفاری، طباطبایی، دکتر شادمان، مطیعالدوله حجازی، زینالعابدین رهنما، دکتر حسن صفوی، ابراهیم سپهری، باخدا، دکتر مصباحزاده، ادیبالسلطنه سمیعی، عبدالله الفت، دکتر بیانی، دکتر هومن، معدل شیرازی، بهرام شاهرخ، شیروانی، کمالزاده، طایر، دکتر نخعی، ابوالقاسم پاینده، سرهنگ مهتدی، شریفی، صفایی، بشیر فرهمند، بزرگمهر، دکتر رهنما، دکتر عدل، ذوالفقاری، آموزگار، آزمون، نصرتالله معینیان، جهانگیر تفضلی، محمود رجا، بهرام بوشهری، اسماعیل پوروالی و مهندس عاطفی.
گویندگان: رضا سجادی، ابوالقاسم طاهری، تقی روحانی، موثقی و خانمها قدسی رهبری، دکتر طوسی حائری، کوکب پرنیان و مولود عاطفی نام برد.
تهیهکنندگان: پاشا سمیعی، فریبرز امیرابراهیمی، کریمان و مهندس هوشنگ بروشکی نام برد.
نوازندگان و موسیقیدانان: مشیر همایون شهردار، طاطایی، عبدالحسین شهنازی، حبیبالله سماعی، ابوالحسن صبا، کلنل وزیری، روحالله خالقی، ابراهیم منصوری، مهدی خالدی، مرتضی نی داوود، موسی معروفی، مرتضی محجوبی، جواد معروفی، حسین تهرانی و حسین طاهرزاده.
خوانندگان: تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، جواد بدیعزاده، قمرالملوک وزیری، روحانگیز، روحبخش و غلامحسین بنان.