پیش‌تر از تاریخچه چاپخانه در تهران نوشته‌ایم و در آن از نخستین قرآن چاپ تهران، در حقیقت نخستین تجربه چاپ در تهران یاد کرده‌ایم. امروز مطلع شدم کتابخانه مجلس در اقدام ارزنده‌ای (که می‌تواند برای پژوهندگان بسیار سودمند باشد) مبادرت به تهیه لوح فشرده‌ای از این قرآن نفیس نموده است که یک نسخه از آن مرحمتی حجت‌الاسلام دکتر رضا جعفریان ریاست کتابخانه در اختیارم قرار گرفت. این مطلب به شرحی کوتاه از این قرآن و پیشینه چاپ آن، اختصاص دارد:
... کتاب مهم‌ترین فرهنگ مکتوب بشر و سرآمد‌ترین و دیرپا‌ترین ابزار فرهنگی در انتقال دانش و علوم است .... گوتمبرگ آلمانی با اختراع دستگاه چاپ به سال 1448 میلادی گام بزرگی در اعتلای مقام و عمومیت بخشیدن کتاب برداشت، ... ایرانیان عصر صفوی در اوایل قرن هفدهم میلادی با ماشین چاپ آشنا شدند، ولی به دلایل فرهنگی - اجتماعی شانس استفاده از چاپ را از دست دادند. در دوره‌های افشاریه و زندیه نیز به دلایلی این امکان بوجود نیامد، تا این که آقا زین‌العابدین تبریزی در عهد فتحعلی شاه در تبریز چاپخانه‌ای تاسیس کرد و چندی بعد هم او به فر مان شاه، چاپخانه‌ای در تهران بر پا ساخت. بعد از آن چاپخانه‌های دیگر، یکی پس از دیگری در پایتخت دایر شدند و کار تا امروز توسعه و ادامه یافت.
نخستین چاپخانه یا ماشین چاپ، در روزگار صفویه، به اصفهان وارد شد.
تاورنیه، تادیوس، ویلم فلور، خاور شناس هلندی، شاردن سیاح مشهور نیز درباره دستگاه چاپ اصفهان روایت کرده‌اند ... با این همه در دایره‌المعارف بریتانیا آمده است؛ که یک ورق بزرگ چاپی به زبان اَرمنی در سنه 1050 قمری در جلفای اصفهان چاپ شده است ....
در سال 1874 میلادی برابر با سال 1199 قمری یک دستگاه مطبعه از بوشهر به ایران وارد شد، هر چند پرفسور براون با قید تردید آن را مربوط به سال 1198 می‌داند.
در سال 1806 میلادی برابر با سال 21 – 1220 قمری در شیراز چاپخانه دایر شد، گو اینکه تقی‌زاده، صحت این روایت را ضعیف می‌شمارد.
در سال 1233 قمری آقا زین‌العابدین تبریزی ماشین چاپی به تبریز آورد، این نخستین چاپخانه‌ای است، که وجودش مسلم است. عباس میرزا از آن حمایت کرد.
بعد‌ها چند دستگاه چاپ دیگر به تبریز وارد شد، و با گذشت زمان یکی دوتا از ماشین‌های چاپ به تهران رسید، و در تهران هم چاپخانه تاسیس یافت.
در مجله تربیت و علم و مجله کاوه آمده؛ در سال 1238 عباس میرزا نایب‌السلطنه میرزا جعفر معروف به امیر را برای آموختن فن چاپ به مسکو فرستاد. او در باز گشت ماشین چاپی آورد، و به سال 1240 قمری نسخه‌ای از گلستان سعدی را در تبریز به طبع رساند.
در مجله یادگار آمده؛ ژنرال سمینو که در روسیه به کار چاپ اشتغال داشت، به سال 1241 به ایران آمد، و دستگاه چاپ خود را همراه آورد.
با گذشت سالی چند از این ماجرا، وقتی آوازه چاپ و انتشار محصول این صنعت در تبریز به گوش فتحعلی شاه رسید او فرمان داد، تا آقا زین‌العابدین به تهران بیاید و در پایتخت با منوچهر خان گرجی معتمدالدوله در تکیه منوچهر خانی در شمال غربی محله بازار تهران مبادرت به تاسیس چاپخانه نماید. مجله تعلیم و تربیت درباره آن می‌نویسد: «... در این چاپخانه 800 هزار کتاب و غیره چاپ شد، محصول چاپی این چاپخانه کتُب دینی و احادیث و اخبار و ... بود.»
میرباقر تبریزی از زیردستان زین‌العابدین به سال 1241 قمری، کتاب مآثر سلطانی عبدالرزاق دنبلی را چاپ کرد. در آن در وصف چاپخانه تکیه منوچهر خانی (در بازار تهران) نوشت:
«... در دارالخلافه تهران به یوم اشفاق و الطاف سلطان و اهتمام منوچهرخان مجلدات از کتب حدیث باسمه کرده و تجار و اهل معاملات به اطراف و ولایات می‌برند، و خرید و فروش می‌شود ...».
این قرآن با خط خوش نسخ و بسیار با ظرافت چاپ شده که با عنایت به تجربه نخست خوب از کار در آمده است. به طوری که با چاپ‌های امروزی نیز می‌تواند در مقام قیاس بایستد. «ویژگی عمده این قرآن آن است که حروف سربی آن با خط نسخ بسیار زیبا طراحی شده و به صورت دو رنگ و بسیار زیبا و منظم صفحه‌بندی و چاپ شده است. چنین کاری در آغاز عصر چاپ در ایران، جالب توجه است». قرآن معتمدی حاوی تصاویر زیبای گل و مرغ و تذهیب است. تذهیبی به شیوه مرسوم و مکتب قاجاری و با تصاویر زیبای گل و مرغ.
کتابخانه مجلس متن این قرآن را در لوح فشرده‌ای به پژوهندگان نشر و هدیه کرده است.
قرآن معتمدی به ظاهر نخستین قرآنی است که با حروف سربی در سال 1242 ق (یعنی 1205ش) در همین چاپخانه چاپ شده (بنگرید: مطالعاتی درباره تاریخ چاپ، سهیلا رئیسی، ص 27)
حجت‌الاسلام جعفریان در مقدمه این لوح آورده‌اند:
قرآن معتمدی چاپ 1242 قمری
درباره تاریخ چاپ در ایران، پژوهش‌های فراوانی انجام شده است، اما آنچه درباره چاپ سربی دوره نخست در ایران گفته شده، حاکی از آن است که میرزا زین‌العابدین تبریزی که بانی نخستین چاپخانه سربی در تبریز بود و در دهه سوم قرن سیزدهم هجری چندین کتاب در تبریز به چاپ رساند، در حوالی سال‌های 1239 - 1240 قمری توسط فتحعلی شاه به تهران احضار شد و با حمایت منوچهرخان گرجی معتمدالدوله، چاپخانه‌ای را در تهران دایر کرد.
میرزامحمدعلی متخلص به بهار، مؤلف کتاب یخچالیه درباره خدمات چاپی منوچهرخان گرجی می‌نویسد:
«از جمله اوصاف منوچهرخان آن که در نشر احکام سید انام و بسط قواعد اسلام چنان ساعی و شایق بوده که به قدر بیست هزار تومان اخراجات نموده و مقدار هشتصد هزار جلد کتاب در احکام شرعیه و فرعیه چاپ فرموده و به دست خاص و عام انداخته است» / تاریخ چاپ در ایران، شهلا بابازاده، ص 50.
این چاپخانه شماری از آثار دینی را به چاپ رسانده و آثاری که در این سال‌ها چاپ شد، به چاپ‌های معتمدی شهرت یافت. این‌ها آثاری است، از علامه مجلسی و شماری دیگر که از آن جمله کتاب محرق‌القلوب، مجالس‌المتقین و روضه‌المجاهدین است.
حیاه‌القلوب علامه مجلسی چاپ 1241 یکی از این آثار است که در پایان آن دو صفحه توضیحاتی درباره انتشار آن در عهد فتحعلی شاه دارد. در آن جا به نام میرزا زین‌العابدین تبریزی و منوچهرخان گرجی به عنوان بانیان چاپخانه اشاره شده است. این مؤخره در بیشتر کتاب‌های چاپ معتمدی آمده و از جمله حاوی اشعار و ستایش‌نامه‌ای از فتحعلی‌شاه و همین طور یادی از میرزا زین‌العابدین و منوچهرخان گرجی است. گفته شده است که در دوره چاپ سربی نخست، میان سال‌های 1233 / 1269 قمری تعداد 23 کتاب چاپ شده است. از این تعداد، 19 کتاب، در حوزه دین بوده است. یعنی آنچه در این جا ملاحظه می‌فرمایید نیز در همین چاپخانه به سال «قرآن معتمدی» 1342چاپ شده / مطالعاتی درباره تاریخ چاپ، سهیلا رئیسی، ص 27.
و در پایان آن، همان مؤخره درج شده است، ویژگی عمده این قرآن آن است که حروف سربی آن با خط نسخ طراحی شده و به صورت دو رنگ و بسیار زیبا و منظم صفحه بندی و چاپ شده است. کتابخانه مجلس بر آن است تا این قبیل نسخه‌های ارزشمند را در تیراژ محدود به صورت دیجیتالی منتشر کرده و زمینه پژوهش در این‌باره را فراهم سازد.
