حیات در کاینات بی‌آب ممکن نیست و در سرزمینی خشک، چون ایران بدیهی خواهد بود، که آب به ارج و قربی بلند مرتبه تا حریم تقدس دست یابد، آنقدر که داریوش کبیر هخامنشی برای تمامی نسل‌های ایرانی آب و راستگویی را امنیت و آسایش دانسته و از درگاه اهورایی ایزد منان با دعایی در خواست کرده:
«پروردگارا کشور مرا از دروغ و از دشمن، از خشکسالی مصون بدار»
در اوستا کشاورزی و آب مورد ستایش قرار گرفته و دستیابی به آندو توام با سختی و رنج دانسته شده است.
ایرانیان باستان هزاران سال قبل توانستند، با اختراع قنات، سازه‌ای هیدرولیکی را به بشریت هدیه کنند، که بدون صرف انرژی و آلودن محیط زیست، آب را از اعماق زمین بطور پیوسته و دایم به سطح آرند و مصرف نمایند.
آسیاب کارگاهی آبی بود، که انسان به کمک انرژی آب می‌توانست، گندم و دانه‌های دیگر را آرد نماید. در تهران قدیم تعداد فراوانی قنات دایر بود، که آب را از مناطق دور و نزدیک از اراضی بالا دست شمال تهران به شهر منتقل می‌کرد. هرچند اکنون پاره‌ای از این قنات‌ها خشک شده است، اما تعدادی از آنها هنوز دایر و آباد است. در گستره تهران آبادی‌ها هر یک دست‌کم یک آسیاب در پایین دست مظهر قنات دایر بود.
تهران دو آسیاب با نام نظام‌الملک داشت، یکی در حوالی میدان مازندران و دیگری بالاتر از آن در خیابان انقلاب. این دو آسیاب را در شرح قنات نظامیه می‌یابیم:
قنات نظامیه یکی از صد‌ها قنات دایر پهنه تهران بود، که از شمال شرقی شهر، سرچشمه می‌گرفت و به طرف جاده تهران نو (آن روزها به خیابان نارمک معروف بود) سرازیر می‌شد. در غرب خیابان مذکور داخل منازل شده، کوچه عظیم‌پور را به عمق 6 متر و کوچه شکوفه را در عمق 3/5 متری به فاصله 50 متری خیابان نارمک، قطع کرده، از خیابان آسیاب سردار به فاصله 100 متری سه‌راه نارمک، در ژرفای 1/5 متر گذشته، آسیاب نظام‌الملک را در شمال خیابان انقلاب گردانده به عمق 8 متر پایین می‌رفته و سپس خیابان انقلاب را در عمق 6 متری قطع می‌کرد و آنگاه وارد منازل می‌شد، خیابان مازندران را به عمق 3/5 به فاصله 100 متری غرب خیابان قدوسی، نزدیک کوچه واحدی قطع کرده، وارد منازل می‌شد و کوچه‌های واحدی و سعیدالملک را نیز قطع و از خیابان کیوان در 120 متری شرق میدان مازندران گذشته، سپس دومین آسیاب نظام‌الملک را گردانده 8 متر ژرفا پیدا می‌کرد. آنگاه خیابان خورشید (فخر آباد) را در فاصله 150 متری شرق میدان دروازه شمیران در عمق 7 متری قطع می‌کرد و وارد پارک امین‌الدوله می‌شد و در جنوب کوچه قائن و مقابل کوچه دانشسرای عالی، خیابان نظامیه را از شرق به غرب قطع می‌نمود – در این نقطه، قنات بهارستان را قطع کرده و از زیر آن می‌گذشت – سپس از قسمت غربی خیابان نظامیه پایین آمده، در مقابل خیابان ژاله (شهدا) به ژرفای 4 متر می‌رسید و از امتداد خیابان نظامیه تا میدان بهارستان پایین آمده، در آنجا منحرف می‌شد و از زیر میدان عبور نموده و در جنوب میدان بهارستان (لقانطه سابق) آب‌نما می‌شد.
