مدال پیروزی بمناسبت شکست ننگآور معاهده ترکمانچای
آقامحمدخان سختکوش و بیرحم و مصمم، در دوره کوتاهی مدعیان فراوان داخلی را از میان بر داشت و حتی همسایگان تیز دندان و سفاک جهات اربعه این سرزمین را از روس تا عثمانی و ازبک و ... عقب راند و بر جای خود نشاند، گواینکه وی نتوانست این کار را آنطور که میخواست، سامان دهد و پایان بخشد، و بزودی کشته شد. ولی حکومتی را بنیاد نهاد که تاریخ ایران هرگز فجایع آن سلسله و آثار نحس این عصر خفت بار را از یاد نخواهد برد. با قتل آخرین پادشاه مقتدر ایران تنها امید به باقیماندن آن سرزمین پهناور که شمه از حیات باشکوه ایران باستان بر جغرافیای وسیع خود داشته باشد از میان رفت. آقامحمد خان با تصوری که از حکومت صفویه و دوره کوتاهی از نادر در نظر داشت، میخواست با برقراری دولت مقتدر مرکزی حیات دوباره و جوندار دولت ایران و قدرتمندی و سرفرازی این ملت را در مقابل دشمنان فراهم سازد، چنانکه آوازه فتوحات و سامان بخشی ایران آشوب زده آن روزگار تا قلب اروپا رفته بود (بعدها ناپلئون در نامه خود به فتحعلی شاه بدان اشاره کرده است.) قتل آقامحمدخان برای دولت تازه نفس و به قدرت رسیده روسیه بهترین هدیه بود، زیرا تزار روس که از آقامحمدخان واهمه داشت، با از میان رفتن وی مهمترین مانع توسعه و قدرت طلبی خود را بر طرف شده دید و با آگاهی بیشتر از دربار فتحعلی شاه و صفات این شاه مهمل، جسارت یافت و تجاوز وحشیانه و طولانی خود را آغاز کرد، خاک ایران را تصرف کرد و شهرها و روستاها را ویران ساخت و ایرانیان بسیاری را کشت و ظلم و ستم فراوانی بر آنان روا داشت.
این مطلب در نظر دارد با اشارهای کوتاه از معاهده ننگآور ترکمان چای به معرفی مدالی دست زند که به ابتکار حیرت آور دولت فتحعلی شاه بمناسبت انعقاد این عهد نامه و در خاتمه جنگ ضرب و در ایران پخش شد. تعجب بر انگیز بودن این ماجرا از این باب است که مدالها اغلب بمناسبت افتخار آفرینی و موفقیتی مهیا میگردد نه بخاطر شکست و زبونی. اما این مدال را پادشاه ایران در خاتمه جنگ روس و آن شکست مفتضحانه به عنوان مدال پیروزی و افتخار ضرب و پخش نمود. تعجب در این امر از بیخبری مردم نیست زیرا با نبود روزنامه و رسانه و وسیلهای از این دست و سطح آگاهی و وضع اجتماعی مردم آن روزگار دروغ گفتن دولت قجر به مردم، دور از ذهن نیست اما نا باورانه قبول درباریان با این عمل شرم آور با نیت فریبکاری ملتی اسیر و بیخبر موجب حیرت است. شرح این مدال که به مدال «ظفر» شهرت یافت در کتاب «تاریخ سکه در دوران قاجاریه» نگارنده آمده:
در این شکست غرورشکن ایران بسیاری از شهرها و منافع خود را برابر روسیه از دست داد. در حالیکه در تاریخ کشورمان و حتی در جمهوری آذربایجان از این جنگ با عنوان «ننگین» یاد میشود، در روسیه و ارمنستان خاطره پیروزی پاسکویچ را جشن میگیرند و بتازگی به مناسبت صد و هفتاد و پنجمین سالگرد امضای این معاهده، سازمان دوستی روسیه و ارمنستان جشنی گرفت و به همین مناسبت مجسمه پاسکویچ فرمانده روسی و فاتح این جنگ را بر فراز تپهای با نام پاسکویچ در ایروان بر پا ساختند.
عهدنامه ترکمانچای قراردادی است که در ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ پس از پایان جنگ ایران و روسیه در قفقاز جنوبی و آذربایجان بین روسیه و ایران امضا شد. طی این قرارداد بخش دیگری از خاک ایران زمین یعنی قلمروهای باقی مانده ایران از معاهده گلستان در قفقاز شامل خانات ایروان، مناطق تالش و اردوباد و بخشی از مغان و شروان به روسیه واگذار شد. ایران حق کشتیرانی در دریای مازندران را نیز از دست داد و ملزم به پرداخت ۱۰ کرور طلا به روسیه گردید. دولت شکست خورده قجر بعد این شکست مفتضحانه فقط در اندیشه بقای حکومت نکبت بار خود بود. بر طبق این قرارداد روسیه قول داد از پادشاهی ولیعهد وقت عباسمیرزا حمایت کند.
با پادشاهی ننگآور فتحعلی شاه و بیتفاوتی و حتی خیانت برخی از درباریان ایران، شکست قشون بیپناه و بیحمایت با ورود ژنرال پاسکویچ تا قلب آذربایجان قطعیت یافت و عباس میرزا سرانجام در ناحیه ترکمانچای مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد. در این میان پاسکوویچ که خود را مغرور از فتح جنگ میدید برای سپاه ایران ضربالاجلی تعیین کرد و گفت چنانچه تا پنج روز تکلیف صلح مشخص نشود عازم تهران خواهد شد. بنابراین شاه بیانگیزه و ناتوان ایران که یک مو از عم خود بر تن نداشت و جز حفظ تاج و تخت و حرمسرای خود به چیز دیگری نمیاندیشید، تن به امضای عهدنامه ترکمانچای داد.
علاوه بر امضای معاهده ترکمانچای زیر فشار روسها یک عهد نامه تجاری نیز با آنان به امضا رسید که تمام بازار ایران را بدون هیچ مانعی در اختیار روسها قرار میداد.
این عهدنامه در زمان فتحعلی شاه قاجار با میانجیگری خیانت بار دولت انگلستان منعقد شد.
پس از اینکه انقلاب کمونیستی در شوروی به پیروزی رسید، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد. دولت صمصامالسلطنه نیز از این فرصت استفاده کرد و در ۱۸ شوال ۱۳۳۶ قمری در مصوبهای الغای قرارداد ترکمانچای و دیگر امتیازات واگذار شده به دولت روسیه تزاری را اعلام نمود.
مدال قطعه فلزی است که به شکلهای مختلف ساخته میشود و در برابر خدمات اشخاص یا برای احترام و قدردانی از دانشمندان به آنان داده میشود و آن را در بعضی مواقع جلو سینه خود میزنند. / فرهنگ عمید.
سابقه مدال در ایران به روزگار پیش از اسلام بر میگردد. در سالهای اخیر مدالی از بهرام سوم ساسانی کشف شده است که مشخصات آن در مجله بررسیهای تاریخی چنین یاد شده است:
«این مدال سیمین به شکل بیضی و به وزن 290 گرم و قطر بزرگش 13 سانتیمتر است» / مجله بررسیهای تاریخی، معرفی یک اثر مهم تاریخی.
لیکن جز این مدال، مدال دیگری شناخته نیست و آنچه مدال در دسترس مانده به دوره قاجاریان تعلق دارد.
در دوره قاجاریه از آقامحمدخان قطعهای زرین به شکل مربع و به ارزش یک هزار تومان برجای مانده است. برخی از نویسندگان بر این عقیدهاند که آن قطعه، از سکههای آقامحمد خان بوده و گروهی آن را مدال میدانند. آقامحمد خان سکههای دیگری از این دست دارد که در فصل پنجم بدانها اشاره میشود.
نخستین مدالی که در زمان فتحعلی شاه به صورت رسمی ضرب شد، مدال شیر و خورشید بود که نقش شیر و خورشید بر آن دیده میشود. / مجله بررسیهای تاریخی، ش6، ص188.
مدال دیگری از این پادشاه باقیست که مورد اشاره همین مطلب است. این مدال با نام «ظفر» ضرب و پخش گردید، و از این بابت در خور توجه و تامل است که آن را در پایان جنگ ایران و روس که منتهی به شکست ایران و برقراری عهدنامه ننگین ترکمانچای شد، به نام پیروزی ضرب و پخش گردید.
