شعار پست در دنیا:
«جز برای کار و تفریح از خانه خارج نشوید ...»
تهران امروز نه تنها شهر زندگی نیست بلکه شرایط مناسب کار نیز درآن وجود ندارد آب آلوده به فاضلاب، آلودگی صوتی و جز آن، ترافیک وحشتناک، امنیت ضعیف، تلفات و خسارات سنگین تصادفات، گرانی و صدها مشکل دیگر به طور جدی زندگی در این شهر را تهدید می‌کند.
این در حالی است که جمعیت شهر لحظه به لحظه افزایش می‌یابد، شمار خودروها، افزوده می‌گردد، نا امنی بیشتر احساس می‌شود، ارزش‌های فرهنگی رنگ می‌بازد، ارتباط عاطفی مردم سست‌تر شده و جنبه‌ها مثبت سنت گذشته، فراموش می‌گردد، خانه‌ها یکی پس از دیگری خراب می‌شود و جایش را چندین آپارتمان می‌گیرد و ... همه این اتفاقات در حالی دارد، رخ می‌دهد، که هیچ فرد یا گروهی مشکل را جدی نمی‌گیرد و هر سازمان یا اداره‌ای مانند جزیره‌ای مستقل کار خودش را می‌کند، انگار نه انگار که تهران به ورطه هلاکت افتاده و چه وضع هولناکی در انتظار آن است.
باید مسئولین جداً به فکر چاره باشند. دست کم از گسترش وسعت و افزایش جمعیت آن جلوگیری کنند، برای رسیدن به محیط مناسب زندگی و کار در این شهر با طرحی جامع‌الاطراف اقدام عاجل را آغاز کنند. شاید تنها راه حل انتقال پایتخت باشد و یا راههای... بهر حال راهی که اکنون می‌رود به ترکستان است.
از آن جا که پست در جهان امروز از اهرم‌های مهم و قابل توجه در مدیریت شهر‌ها به شمار می‌رود. بجا ست تا به بهانه نقل مختصری از تاریخچه پست در تهران و ایران اداره پستی پیشرفته و کار آمد را برای تهران آرزو کنیم:
پست در ایران در دوران صدارت میرزاتقی خان (امیرکبیر) به سال 1267 قمری به شکل اداره‌ای مستقل در آمد. در این‌باره دکتر پولاک طبیب ناصرالدین شاه می‌نویسد:
«اداره پست نیز مانند چند مؤسسه بسیار مفید دیگر از جمله اقدامات امیر نظام است، که متأسفانه خیلی زود دستش از اداره امور مملکت کوتاه شد ...»
پیشینه مکاتبات و مراسلات در ایران پیش از ایجاد تشکیلات پستی به معنای امروزی از آغاز سلسله قاجاریه بدین شرح بود که، مکاتبات خصوصی مردم آن هم اعیان و اشراف و به ندرت عامه مردم از طریق کاروانیان و تجار و مسافران انجام می‌شد و ارسال مرسوله و نامه فقط در اختیار پادشاه و حکام ولایات بود که به وسیله پیک و چاپار مخصوص ارسال می‌شد.
آقامحمدخان بیشتر عمر حکومت خود را صرف سرکوب مدعیان سلطنت و جنگ و گریز کرد. بنابراین فرصتی نداشت تا به پست و اصلاح چاپار بپردازد.
در دوران چهل ساله سلطنت فتحعلی شاه گو اینکه جنگ‌های روسیه پیش آمد و بخش‌هایی از مام وطن جدا شد. ولی بیش و کم چاپار‌های دولتی منظمی پدید آمد که وظیفه ارسال ابلاغ‌ها و فرامین شاه را به حکام و دریافت پاسخ از آن‌ها را به عهده داشتند مردم هم به ندرت از این امکان استفاده می‌کردند.
در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی تشکیلاتی از پست توسط دولت‌های روس، انگلیس، هندوستان و عثمانی در منطقه خلیج فارس و اقیانوس هند دایر شد.
در سفرنامه «میرزا ابوطالب خان» مربوط به سال‌های 18-1215 قمری / 1803 1800 میلادی و در سفرنامه «میر عبدالطیف خان شوشتری» مربوط به سال‌های 1220-1203قمری / 1805- 1788 میلادی به وجود این تشکیلات در آن حدود اشاره رفته است. بعد از این سال‌ها پست در اروپا پیشرفت کرد و به تبع آن در مناطق دیگر نظیر عثمانی و هندوستان و ... نیز تحولی پدید آمد.
سفرنامه‌های میرزا صالح در فرنگ و خسرو میرزا به روسیه از وجود تشکیلات پستی درآن کشورها خبر می‌دهد. در «حیرت‌نامه» سفرنامه میرزا ابوالحسن خان شیرازی ایلچی مربوط به سفر او در سال‌های 1226-1224 قمری به انگلستان و دیگر کتاب او «دلیل‌السفرا» در سال 1229 قمری / 1814 میلادی سفر او به روسیه از وجود تشکیلات پستی ارز روم و تفلیس که رابط ایران با اروپا و روسیه بودند یاد شده است.
در آن سال‌ها توسط سفارتخانه‌های انگلیس،فرانسه و روسیه در ایستگاه‌هایی دایر شد که از تهران به آذربایجان و سپس به روسیه و اروپا چاپار‌های مخصوصی مشغول کار شدند.
بنابراین در این دوران اندیشه تشکیل پست در ایران پیش از عملی شدن آن توسط امیرکبیر پدید آمده بود. گو اینکه امیرکبیر خود هم با این پدیده در سفری که به روسیه همراه هئیت عذرخواهی خسرو میرزا داشت آشنا شده بود.
فتحعلی شاه وقتی با ماجرای پست آشنایی پیدا کرد، دستور ایجاد پستخانه در ایران را صادر نمود و میرزا شفیع صدراعظم را برای این مأموریت برگزید، ولی زمانی گذشت و این فرمان عملی نشد.
در دوران محمد شاه با این که آشنایی مردم با تحولات صنعتی و پدیده‌های اروپا بر اثر آمد و شد بیشتر اروپائیان به ایران و سفر برخی از خواص و تجار به اروپا بیشتر و بیشتر شده بود، اما هیچ بهبودی در امر تشکیلات چاپاری رخ نداد. و اوضاع به همان صورت گذشته باقی ماند تا به عصر ناصری و صدارت امیرکبیر رسید و اتفاقاتی که در این دوران پیش آمد.
پستخانه در تهران
کلمه پست فرانسوی است و در عصر قاجاریه، وارد زبان پارسی شده است، در این مختصر عناوین پایین را شرحی کوتاه می‌آوریم:
- محل پستخانه در تهران
- اندیشه ایجاد پستخانه در تهران
- پیشینه و سیر تحول در پست
- مقرارت پست
- کارکنان پست
- حمل‌ونقل در پست
در مورد نخستین محل پستخانه تهران، باید گفت، حذف چون درگذشته، بازار و کاروانسراها که محل آمد و شد کاروانیان و تجار بود، علاوه بر مرکز داد و ستد بازرگانی محل بر قراری ارتباط مردم با دیگر شهر‌ها نیز به شمار می‌رفت. از این جهت اولین بار، محلی در سرای امیر، در دل محله بازار تهران قدیم به پستخانه پایتخت اختصاص یافت. بعدها تشکیلات پست به خانه میرزا قهرمان امین لشکر در شرق میدان توپخانه (= بانک شاهی بعد = بانک بارزگانی فعلی) که سابق جزو اراضی باغ لاله‌زار بود، منتقل شد، این ساختمان یک تالار و دو انبار داشت.
تا اینکه در دوران پهلوی اول در سال 1307 خورشیدی ساختمان جدید پست در ابتدای خیابان مریضخانه یا دروازه باغ شاه (= سپه = امام خمینی) جنب بانک سپه و دروازه سر در باغ ملی پی افکنده شد و سرانجام در سال 1313 خورشیدی این بنا افتتاح گردید.
اندیشه ایجاد پستخانه را میرزا ابوالحسن خان ایلچی ایران در روسیه و اروپا به فکر فتحعلی شاه انداخت البته ابتدا شاه به تصور این که او قصد تمسخرش را دارد، فرمان قتل وی را صادر کرد، ولی سرگرد اوزلی سفیر انگلیس که متوجه داستان شد، شرحی از پستخانه و لزوم ایجاد تشکیلات پست را به شاه ارائه کرد و او را متوجه ماجرا نمود. بعد از این بود که شاه دستور ایجاد پستخانه را صادر کرد. اما این فرمان هرگز عملی نشد، تا دوران امیرکبیر، که به منصه ظهور رسید.
گو اینکه ایرانیان در عهد باستان از بانیان این پدیده در عالم بودند و منظم‌ترین و وسیع‌ترین تشکیلات ارتباط پستی جهان را پایه ریزی کردند، اما فرزندانشان در عصر قاجار بی‌اطلاع‌تر از مردمان عهد حجر، از نبود ارتباط پستی در رنج بودند، تا اینکه فرزندی خلف از سلاله و دودمان نیکان این سرزمین «میرزا تقی خان امیرکبیر» به قدرت رسید. فکر ایجاد این ارتباط هم مانند دیگر اقدامات اجتماعی – سیاسی‌اش در اندیشه مشعشع و تابان این راد مرد درخشید و متبلور شد. او چنانکه پیش‌تر آمد از تشکیلات پستی اروپا مطلع شده بود و به خصوص در سفر به روسیه، آگاهی بیشتری از لزوم ایجاد پست و منافع آن برای دولت و ملت پیدا کرد.
نقشه ایجاد چاپارخانه جدید به سال 1266 قمری تنظیم شد و شفیع خان چاپار باشی به ریاست چاپارخانه تعیین گردید در بیشتر راه‌ها چاپارخانه ایجاد شد، اما پس از قتل امیرکبیر چراغی که او افروخته بود رو به خاموشی می‌رفت تا اینکه به سال 1297 قمری اداره پست را ناصرالدین شاه به امین‌الدوله (امین‌الملک) سپرد و کم‌کم پست، دارای تشکیلات منظمی شد.
در سال 1312 قمری اداره پست به محسن خان پسر امین‌الدوله و درسال 1316 قمری وضع پست به وزارت ارتفاء یافت و وزارت گمرک و پست به قوام‌الدوله و در سال 1318 قمری اجاره پست به سالی 60 هزار تومان به سردار منصور رشتی سپرده شد...
امیرکبیر مقرراتی را برای چاپارخانه وضع کرد، اما نخستین قانون پستی ایران، در سال 1331 قمری از تصویب دولت گذشت و در سال 1334 قمری در مجلس شورای ملّی تصویب شد و در سال 1346 قمری برابر با 1306 خورشیدی نرخ پست هوایی تعیین گردید ...
کارکنان پستخانه در ابتدا با نام غلام پست خوانده می‌شدند که در حقیقت پیله‌ورانی بودند، که در حین کاسبی سیار خود، کار پست را هم می‌کردند، ولی بعدها با استقلال شغل به فراش پست تغییر نام یافت و کارشان نیز مستقل و صرفا ً انجام امور پستی شد و امروزه نامه رسان خوانده می‌شوند.
وسیله حمل و نقل مرسولات، در ابتدا اسب بود، بعدها چاپارخانه‌ها، که در مقاطعه افراد پیمانکار قرار داشت، در حمل مرسولات پستی، از گاری استفاده کردند و در دوره‌های بعدی از دلیجان و کالسکه نیز استفاده شد. در سال 1335 قمری دولت خطوط اتومبیل، را در ارتباط پستی دایر کرد و در سال 1342 قمری شرکت اتومبیل‌رانی ناروتیو ایتالیایی نخستین بار عهده‌دار حمل و نقل پست شد. در سال 1304 خورشیدی هم نخستین قرارداد پست هوایی با کمپانی یونکرس آلمانی بسته شد.
