پنجشنبه, 09 فروردین 1403

عین‌الدوله

اشتراک‌گذاری این مطلب: WhatsappTelegram
عین‌الدوله

شاهزاده (سلطان) عبدالمجید میرزا ملقب به عین‌الدوله فرزند سلطان احمد میرزا عضدالدوله و نوه فتحعلیشاه، در 1224 (۱۲۲۵) ش در تهران چشم به جهان گشود و در آبان‌‌ماه ۱۳۰۶ خورشیدی در 84 سالگی در شهر تهران درگذشت.

عضدالدوله تعلیم فرزند را از پنج سالگی به معلم سرخانه سپرد و بعد برای ادامه تحصیل وی را به دارالفنون فرستاد.

عبدالمجید که کودکی گردنکش و قلدرمآب بود در خلال دروس معمول آن زمان زبان فرانسه را نیز آموخت. وی در بیست‌ سالگی با خاتمه تحصیل در تبریز کار اصطبل خاصه ولیعهد به او واگذار شد.

در همان عصرعبدالمجید میرزا با مهدعلیا دختر چهارده ساله ولیعهد ازدواج کرد که این خود موجب نزدیکی به ولیعهد و تقویت جایگاه او گردید. وی در سال 1310 با دریافت درجه امیر تومانی ملقب به عین‌الدوله شد.

میرزا ابراهیم شیبانی (صدیق‌الممالک) در کتاب منتخب‌التواریخ در وقایع سال 1311 درباره عین‌الدوله چنین می‌نویسد:

«شاهزاده عبدالمجید میرزا عین‌الدوله حاکم اردبیل و مشکین و قراچه‌داغ و تفنگدارباشی و امیرآخور اصطبل حضرت والا ولیعهد و بیگلربیگی تبریز که مراتب کفایت و لیاقت معزی‌الیه به توسط حضرت ولایت‌عهد معروض افتاد به پاداش حسن خدمات هر یک، یک زوج سردوشی الماس از درجه چهارم مفتخر گردید.»

وقتی شهر تبریز دچار آشوب بود به فرمان مظفرالدین میرزا مأمور امنیت تبریز گردید. او با قاطعیت کامل آرامش را به شهر تبریز برگردانید. پس از آن در اوایل 1313 پیشکاری و وزارت آذربایجان بدو سپرده شد.

با قتل ناصرالدین شاه، ترتیب تاجگذاری موقت مظفرالدین شاه را در تبریز فراهم کرد و همراه وی عازم تهران شد. در تهران بعد از مدیریت این مراسم در حالی که امید به واگذاری صدارت از سوی شاه به خود بود بر خلاف انتظارش شاه صدارت را به امین‌السلطان سیاس سپرد. از این روی بعد از مدتی با دلخوری از شاه اجازه مسافرت به عتبات خواست و به نجف و کربلا رفت.

زمانی گذشت تا این که پس از بازگشت از کربلا در اوایل 1317 قمری حکمران خوزستان و بختیاری و لرستان و بروجرد و نهاوند گردید. عین‌الدوله مدتی هم حاکم تهران شد و آن زمان علاوه بر حکومت تهران، اداره خالصه حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام و خوار و ایلات و تجریش و اداره نظمیه و انبار مبارکه را نیز به عهده داشت.

مظفرالدین شاه پس از بازگشت از فرنگ بر اثر پاره‌ای اتفاقات و حوادث مجبور به عزل امین‌السلطان و نصب عین‌الدوله به جای وی گردید. در این سال‌ها که مصادف با مبارزات آزادی خواهان علیه استبداد بود وجود عین‌الدوله مستبد در جایگاه صدارت مانعی بزرگ و سدی برای مشروطه‌خواهان به شمار می‌رفت

مظفرالدین شاه پس از بازگشت از آخرین سفر اروپایی‌اش (1323 ق) زیر فشار معترضان عین‌الدوله را که در سفر همراهش بود از مسند صدارت بر داشت و فرمان مشروطیت صادر کرد.

پس از فوت شاه، محمدعلی میرزا به سلطنت رسید. و بار دیگر عین‌الدوله به امارت باز گشت. محمد علی شاه با اختیارات کامل او را به حکومت آذربایجان فرستاد. اما دیری نگذشت با شکست قوای دولتیان و فتح تهران وسیله مشروطه طلبان محمد علی شاه از سلطنت خلع و به سفارت روسیه پناهنده شد. در این زمان عین‌الدوله هم از کار برکنار و به ملک خود در مبارک‌آباد رفت.

نکته‌ای در رفتار و شخصیت عین‌الدوله قابل تامل است اینکه وی (با اعتراض علما و تجار که از روش استبدادی او به تنگ آمده بودند از صدارت بر کنار شده بود) در این روز‌ها که شاه و رجال مخالف آزادی خواهان متواری و به سفارتخانه‌های خارجی پناهنده شده بودند در عمارت خود ماند و به انتظار سرنوشت نشست و حاضر به انجام اعمالی که شاه و دیگر دولتیان کردند نشد و حتی از نصب پرچم روسیه و انگلیس بر بام خانه‌اش که معمول سیاستمداران بی‌ریشه بود خودداری کرد و در همین طیف از شخصیت او بعد‌ها حاضر به پرداخت کمک مالی هم به دولت‌های مشروطه گردید. دکتر ملک‌زاده در توصیف شخصیت وی می‌نویسد:

«عین‌الدوله مردی بسیار وطن‌پرست بود و هرگز زیر پرچم خارجی قرار نگرفت و در آن ایام بهترین شخص برای رئیس‌الوزرائی بود»

 

عین‌الدوله بعد‌ها توانست در دولت‌های آینده (در دوره سلطنت احمد شاه که مصادف شد با جنگ جهانی اول دولت ایران سامانی نداشت و هر از چند گاهی صدارت به کسی واگذار می‌شد و اندکی بعد نوبت به دیگری می‌رسید.) به صدارت (دوبار در سال‌های ۱۲۹۴ و ۱۲۹۶ برای مدت کوتاهی رئیس‌الوزرا شد) و وزارت‌های مختلف برسد.، و در عصر صدارت وثوق‌الدوله در سال 1297 ش بار دیگر حاکم آذربایجان و خمسه و زنجان و ... شد.

عین‌الدوله در جریان کودتای 1299 همراه بسیاری از رجال وقت بازداشت شد و پس از مدتی خلاص گردید.

«شمس‌الملک» تنها پسر وی که بعد‌ها «عضدالدوله» لقب گرفت مردی نالایق و بی‌کفایت بود.

بیشتر بخوانید: