پیش‌گفتار
در اواخر سال 1368 خورشیدی که تألیف تاریخ سکه در دوره‌ی قاجاریه را به پایان رساندم، اقدام به تألیف تاریخ تهران نمودم. در همان اوان، مطالعه‌ی اسناد و کتب مربوط به موضوع را آغاز کردم. با گذشت زمان و گردآوری مدارک و اسناد آرشیوی که خردک‌خردک بر حجم مطالب افزوده می‌گشت، اهمیت این پژوهش بیشتر آشکار شد و لحظه به لحظه مرا از هدف اولیه که تألیف کتابی متعارف، از تاریخ یک شهر در یکی دو جلد بود دور کرد. تا آنجا که پس از گذشت سالیانی چند و گردآمدن انبوهی از فیشهای تحقیقی، متوجه تغییر شدید مسیر کار شدم. بنابراین تصمیم گرفتم، مطالب گردآمده را با عنایت به حجم بسیار و اهمیت تاریخ پایتخت و نیاز عموم اقشار جامعه به منبعی که بتواند پاسخگوی این نیاز باشد بر مبنای ترتیب الفبایی و روشمند مرتب سازم و به صورت فرهنگ تاریخی درآورم. گمان می‌کنم، محصول بیش از ششصد هفتصد هزار فیش تهیه شده حدود بیست جلد کتاب باشد. اینک که هجده سال از آغازین روزهای این تألیف می‌گذرد، به سبب نزدیک شدن به نقطة پایان، گو این‌که هنوز، موفق به چاپ این مجموعه نشده و حتی فیشهای حروف پایانی، از حرف الم به بعد را تاکنون نگشوده‌ام. لیکن آماده شدن جلدهای نخستین حروف آن برای چاپ و این‌که سرانجام حاصل عمری گذران و ناچیز، می‌تواند هدیه‌ای ماندگار برای مردم سرزمین ابد آباد اجدادی‌ام شود، بسیار شاد و خرسندم. تحولات صنعتی جهان در یکی دو قرن اخیر که بی‌شک نتیجه‌ی انقلاب صنعتی اروپا و عواملی دیگر بوده است، سبب تحولات عظیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و ... در زندگی مردم جهان گردیده و در این رهگذر کشور ما ایران هم که از قرن هجدهم میلادی، مطمح نظر و جولانگه استعمارگران بوده، بی‌نصیب نمانده است. صرف نظر از نیک و بدپنداری این اثرپذیری، زندگی ایرانیان، در این زمان و به خصوص تهرانیان که مقابل نوک پیکان هجوم این پدیدة غربی قرار داشت، دچار تغییرات فاحش شد؛ به طوری که تمامی ابعاد زندگی مردم که قرنها بدون تحولات اساسی ادامه یافته بود ناگهان تغییر کرد. تا آنجا که گاه باور برخی از واقعیت‌های گذشته‌ی نه چندان دور به سبب همین تغییرات، غیرممکن می‌نماید. شناخت و به کارگیری نیروی بخار، اختراع دوربین عکاسی، سینما توگراف، اتومبیل، هواپیما، تلفن، تلگراف، گرامافون ... و سرانجام دستیابی بشر به رایانه، به طور اعجاب انگیز و انفجارگونه ما را از گذشته دور کرد و همچنان دارد دور می‌کند. سرعت این تغییرات شگفتی آور است و لحظه به لحظه افزون می‌گردد. بر مبنای پژوهش و مطالعات انجام یافته، علم کسب شدة بشر در فاصله‌ی سال‌های 1975 - 1995 میلادی، برابر کل علم انسان از ابتدا تا آغاز این دوره است و همین پژوهش می‌گوید که هر پنج سال علم انسان دو برابر می‌شود و در آینده‌ی نه چندان دور این عدد به دو سال خواهد رسید. سرعت بالای تحولات بشری باعث شده است گذشته‌ی نه چندان دور پایتخت، بسیار غریب جلوه نماید و چنانچه برای ثبت و ضبط آن دست و پایی نکنیم، چه بسا بسیاری از زوایای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی آن را برای همیشه از دست بدهیم. نیاز به حفظ گذشتة تهران و آثار مردم این شهر در دل تاریخ و اهمیت و ضرورت ثبت و ضبط آن عمده‌ترین بهانه‌ی تولد فرهنگ تاریخ تهران بوده است.
فهرست
- تهران چگونه پایتخت شد؟
- از پکن تا تهران
- پس‌قلعه یا دربند علیا
- زعفرانیه
- کفش آهنی برای شتران
- تهران و چنارهایش
- تهران یا شهر غیبی
- تاج‌بخش‌های پایتخت
- قنات حاج علیرضا
- سبزی‌کاری در تهران
- توپ مروارید
- هفت‌حوض، باغی گمشده در دل تهران
- بخت‌گشایی دختران در تهران قدیم
- القاب اشخاص
- حکایت احداث صابون‌پزخانه
- دارالشفاء، نخستین بیمارستان تهران
- دباغخانه
- دروازه‌های تهران
- زورخانه‌های تهران
- پهلوانان پایتخت
- ماشین دودی
- نخستین خانه تهران کجاست؟
- شکار در تهران قدیم
- شکارگاه‌های سلطنتی تهران
- از پیچ شمیران تا تجریش
- دریای نور
- دماوند در گذر تاریخ
- تاریخچه مختصری از تریاک
- تریاک چگونه وارد تهران شد
- انگوری‌های تهران قدیم
- پل امیر بهادر
- حاکم تهران
- ابن‌سینا عرب است؟
- تهران و باغ‌های گمشده‌اش
- سقوط قاجاریه را کلاغ‌ها با حمله به پرچم دولتی خبر دادند
- تن قتن تهران را می‌شناسید؟
- از نظمیه تا پلیس
- اولین سماور یا به قول عوام
- حمام برنجی‌ای که وارد تهران شد
- پستخانه در تهران
- چای روسی بیربیوک فنجان گتیر
- حمام‌های تهران قدیم
- دارالبطیخ شهر ری
- گام‌های نخست فوتبال تهران
- غار جعیتا و غار علیصدر
- محله شمران خرده محله‌ای در تهران قدیم
- نخستین مقررات درشکه در تهران
- از سقوط ری تا پایتختی تهران
- نخستین خیابانی که آسفالت شد
- مجمع‌الوحوش ناصری یا باغ وحش تهران
- کوچه پشت بدنه
- گذر لوطی صالح
- صحرای ازدان
- نخستین کاروانسرای تهران
- تاریخچه خیابان ولیعصر
- واژه‌های متروک تهران قدیم
- خواهر زن ناصرالدین شاه در سفارت انگلیس
- امین‌الدوله‌ها
- شهرداران تهران
- تصاویر
