گستره تهران ناحیه است، از دماوند تا آن سوی کرج و ارتفاعات لواسان و فشم و شهرستانک تا جلکه‌های جنوبی ری و ورامین. این ناحیه از سرزمین ایران که امروز به لطف پایتخت شدن شهر کوچک (داخل حصار صفوی) تهران، از شهرت و اهمیت فراوانی برخوردار است. سوای یکی دو قرن اخیر، که نقش بسیار مهمی در سرنوشت آن داشته است، دارای پیشینه کهن و آثار تمدنی پرشمار پیش از تاریخ است. این آثار بر اثر تحقیقات و پژوهش باستان‌شناسان و ایران‌شناسان اروپایی و نیز مطالعات و اکتشافات کارشناسان و اساتید ایرانی در سالهای اخیر کشف گردیده است.
در سال 1900 میلادی، ارنست آملیوس رنی (Ernest Amelius Rennie) دبیر سفارت انگلیس در ایران، در تپه‌های قلهک نزدیک اقامتگاه آن سفارتخانه، مجموعه‌ای از سفال و غیره پیدا کرد، وی آنها را پنهانی و بی‌خبر از دولت ایران از کشورخارج نمود و در سال 1901 میلادی، آنها را تحویل موزه لندن داد. سال‌ها این خبر توسط انگلیسی‌ها مخفی ماند. مردم ایران و جهان از این موضوع بی‌اطلاع بودند، تا اینکه 90 سال بعد، با تصمیم دولت انگلیس، این راز فاش شد.
سالهاست باستان‌شناسان و ایران‌شناسان اروپایی در ایران دست به پژوهش و مطالعه باستان‌شناسی زده‌اند، کسانی چون؛ لوئی و‌اند نبرگ (Lovis Vanden Berghe) کابلر. ت. یانگ (T. Cuyler Young)، دکتر کنتنو (G. Contenau)، گیرشمن (R. Ghirishman) و غیره.
در این گستره وسیع آثار بسیار کهن، مانند تپه ازبکی در 70 کیلو متری غرب تهران با پیشینه 9 هزار سال (در این محدوده که از تپه‌های متعددی تشکیل یافته باستان‌شناسان ایرانی چندی است، در حال کاوش‌اند و نتیجه مطالعه و تحقیق آنان در آینده، قطع به یقین نکات بیشتری ازتاریخ پر رمز و راز این سرزمین را روشن خواهد کرد.) و چشمه علی با 8 هزار سال (آنجا و شهر باستانی ری، نیز راز‌های نا گشوده بسیار دارد.) و نقاط دیگری با سوابقی بیش و کم نظیر آن، کشف شده است. مناطقی مانند؛ تپه قیطریه، دروس و ...
این آثار پیش از تاریخ و آثار دوره‌های پادشاهی پیش از اسلام ونیز حکومت‌های عصر اسلامی و بخصوص از دوران صفویه تا انتخاب تهران به پایتختی و ابنیه قاجاریه و پهلوی در شهر تهران و در این گستره، این محدوده را به موزه‌ای گرانسنگ و کم نظیر تبدیل نموده است.
آثار پیش از تاریخ و پیش از اسلام بیشتر به شهر ری و گستره تهران و آبادی‌های رشته کوه البرز، یعنی قصران تعلق دارد، محل‌هایی چون؛ دروس، چندار، خوروین، پشند، خجیر، تهرانپارس، خیابان پاسداران، تپه ازبکی، گورستان ایگل، ارتفاعات شمیران، حصارک شمیران، پل رومی، فرودگاه امام خمینی، پردیس، فشاپوبه، بهشت زهرا، کهریزک.
معرفی تمامی آثار گستره وسیع تهران را به مرور زمان، در مطالب دیگر خواهیم آورد. این مطلب (بر گرفته از «آثار تاریخی تهران») در نظر دارد، فهرست‌وار تنها مجموعه آثار گرانقدر شهر تهران را معرفی کند:
سیری در آثار پیش از عهد صفویه شهر تهران
در قسمت قدیمی شهر تهران علاوه بر بسیاری آثار و ابنیه ارزنده دوره قاجاریه اعم از مساجد و بقاع متبرک و کلیسا‌ها و کاخ‌های سلطنتی و تیمچه‌ها و سرای‌های بازرگانی و بازار و چارسوق و غیره، سه بنای تاریخی موجود است، که هر سه آنها متعلق به ادوار پیش از صفویه است. این آثار به ترتیب عبارتند از:
- بقعه سید اسمعیل؛ در محله چال میدان، دارای در منبت قدیمی مورخ به سال 886 هجری.
- بقعه امامزاده یحیی؛ در محله عودلاجان، کوی معروف به امامزاده یحیی دارای صندوق منبت عتیقه مورخ به سال 895 هجری و در منبت قدیمی از همان زمان.
- بقعه امامزاده زید؛ در محله بازار دارای صندوق منبت عتیقه مورخ به سال 902هجری.
بر روی اینگونه آثار عموما آیاتی از کلام‌الله مجید و حدیث‌های نبوی مرقوم گردیده، ضمنا نام بانی و سازنده و تاریخ ساخت آنها هم مذکور افتاده است، که طبعا این مطلب نقل تمام نوشته‌های آنها را بر نمی‌تابد. همین قدر اشاره شود، که نوشته‌های تاریخی آثار یاد شده، هر کدام از نظر تعیین پیشینه قدمت شهر تهران، سند قابل توجهی بشمار می‌رود.
آثار مربوط به عصر صفوی و بعد از آن:
- بقعه سید ناصرالدین که مردم سید نصرالدین می‌گویند-خیابان خیام (993 هجری)
- بقعه سیدولی – بازار
- امامزاده ابراهیم – گود زنبورکخانه، بازار
- بقعه چهل تن – بازار
- بقعه هفت تن - بازار
- امامزاده روح الله – خیابان باب همایون
- امامزاده نورالله – خیابان باب همایون
- امامزاده غیبی – بازار عباس آباد
- بقعه هفت دختران – خیابان سیروس
- سقاخانه نوروزخان – (روبروی مسجد امام نرسیده به پامنار)
- امامزاده سید اسحاق - که آنرا چهارده معصوم هم می‌نامند – خیابان ناصر خسرو.
- کلیسای طاطاوس – بازار حضرتی که از ابنیه دوره فتحعلی شاه است.
- کلیسای گورک – کوچه کلیسا (درخونگاه.)
- بقعه پاته عطا – محله کلیمیان.
- حسینیه و آرامگاه آقا سید آقاجان – خیابان سیروس
- چنار نظر کرده - در یک خانه واقع در کوچه صدراعظم (اگر هنوز موجود باشد). خیابان پامنار
تهران در محدوده توسعه سال 1284 هجری (= 1246 خورشیدی = 1867 میلادی)
- آرامگاه آقا شیخ هادی نجم‌آبادی – خیابان آقاشیخ هادی (رازی)
- آرامگاه صنیع‌الدوله و افراد دیگر خاندان هدایت – خیابان اسلامبول
- آرامگاه حاجی شیخ علی اصغر بروجردی و گور گروهی از مجاهدین مشروطیت و سربازان سیلاخوری محمد علی شاهی – کوچه نزدیک چهار راه امیرکبیر و سیروس
- آرامگاه سردار فیروزکوهی – خیابان آقا شیخ هادی (رازی)
- بقعه سر قبر آقا (آرامگاه خاندان امام جمعه تهران) – انتهای جنوبی خیابان سیروس.
- آرامگاه صفی علیشاه – خانقاه صفی علیشاه.
- آرامگاه حاجی علی آقا طهرانی در مسجد قائم – خیابان سعدی.
کاخ‌ها و باغ‌های سلطنتی تهران
مهمترین کاخ سلطنتی تهران مجموعه کاخ‌های واقع در اطراف حیاط تخت مرمر و باغ گلستان است که ذیلا ذکر می‌گردد:
عمارت تخت مرمر:
مشتمل بر ایوان بزرگ با دو ستون سنگی یک پارچه از دوران کریمخان زند، که در زمان شاهان مختلف قاجاریه تکمیل و تزئین گردیده تخت مرمری بزرگ از آثار هنری برجسته زمان فتحعلی شاه قاجار در وسط ایوان بزرگ آن نهاده شده است. نام اصلی تخت نامبرده تخت سلیمان است.
عمارت موزه سلطنتی و ابنیه متصل به آن در جبهه شمالی باغ گلستان:
تالار وسیع محل موزه سلطنتی به شیوه معماری ایرانی با پوشش ضربی چشمه طاق‌ها و تالار معروف آینه (بر فراز دهلیز ورودی اصلی کاخ) و پلکان مجلل آینه کاری و سرسراها و دهلیز و حوضخانه بزرگ در طبقه زیرین و بطور کلی مجموعه‌ای از ابنیه به شیوه آمیخته مطلوبی از معماری ایرانی و اروپائی.
تالار عاج و تالار برلیان:
در ضلع شمالی باغ گلستان در امتداد تالار موزه و تالار آینه به ترتیب تالار عاج و تالار برلیان قرار دارد، که مانند سایر کاخ‌های اطراف باغ گلستان در زمان ناصرالدین‌شاه ساخته شده و از همان هم در معرض تغییر و تبدیل قرار گرفته است. (در سالهای اخیر عمارت سلطنتی تازه سازه مناسبی متصل به تالار برلیان برای پذیرائی مخصوص سران کشور‌های دیگر که به ایران می‌آیند بصورت ترکیبی از معماری جدید و تزئینات ایرانی ساخته و پرداخته شده است.)
کاخ شمس‌العماره در ضلع شرقی باغ گلستان:
بنای بلند پنج طبقه از زمان ناصرالدین شاه قاجار که بوسیله معیرالممالک از شخصیتهای مهم آن زمان ساخته و به شهریار اهداء گشته است. از لحاظ معماری شیوه روشنی ندارد و بوضع درهم و برهمی از معماری ایرانی و اروپائی در آمده چندان جلب توجه نمی‌کند، از نظر نمای خارجی مشتمل بر نمونه‌های زیبای کاشیکاری بوده داخل بنا هم مزین به آینه کاری‌ها و گچبری‌های عالی است.
عمارت بادگیر:
در انتهای جانب شرقی ضلع جنوبی باغ گلستان عمارت خوش طرحی، مشتمل بر تالار بزرگ مرکزی مزین به نقاشی و گچبری و آینه کاری زیبا و دهلیزهای طرفین تالار مزبور و پله‌های مرمری و زیر زمین وسیع است و بواسط دارا بودن بادگیر‌های کاشیکاری آنرا عمارت بادگیر نامیده‌اند.
تالار الماس:
در وسط ضلع جنوبی باغ گلستان واقع گردیده، مشتمل بر تالار بزرگی است، که جبهه اصلی آن رو به باغ قرار دارد و دو جانب آن پلکان و کفش کن و دهلیز ترتیب داده‌اند و طبقه پائین آن هم زیر زمین است. به طور کلی نقشه تالار الماس را کاملا به شیوه معماری عهد زندیه ترتیب داده‌اند، جز آن که زیر زمین مناسب با وضع اقلیمی تهران نیز در آن منظور گردیده است.
کاخ ابیض:
در انتهای جنوبی ضلع غربی باغ گلستان ساخته شده، شیوه معماری آن تقریبا اروپائی با سرسرا و پلکان‌های بزرگ مرمری و از اره‌های داخلی آنها از کاشی است. تالار بزرگ آن مزین به تابلوهای تصاویر شهریاران قاجار و سلاطین و فرمانروایان همسایه ایران معاصر ناصرالدین شاه است.
کاخ‌های سلطنتی دیگر که بیرون از مجموعه کاخ‌های گلستان است، بشرح زیر معرفی می‌گردد:
کاخ صاحبقرانیه (نیاوران):
مشتمل بر تالار بزرگ جهان نما، که مزین به آینه کاری بسیار عالی است و حوضخانه بزرگ در طبقه زیرین تالار و سرسراها و پلکان‌ها و تالار‌های مختلف و به طور کلی یکی از مهمترین کاخ‌های سلطنتی دوران قاجاریه بشمار می‌رود و بتازگی کاخ مجلل دیگری در گوشه شمال شرقی محوطه وسیع کاخ صاحبقرانیه ساخته‌اند، که در عین رعایت اصول معماری امروزی مزین به کاشیکاری‌های اصیل ایرانی، مخصوصا همانند مسجد کبود تبریز است.
کاخ سلطنت‌آباد:
باغ بسیار بزرگ و کاخ‌های متعدد که در زمان ناصرالدین شاه در جلگه شرقی رستم‌آباد، ساخته شد و به سال 1305 هجری پایان یافت و دارای عمارت‌های متعدد و استخر بزرگ و آب‌نما‌ها و غیره بود. آنچه از کاخ‌های قدیم آن باقی مانده عبارتست از؛ بنای مرکزی کلاه فرنگی مشتمل بر عمارت دو طبقه و سرسرای وسیع و حوضخانه مرکزی مزین به گچبری‌های عالی و برج چهار طبقه خوابگاه متصل به تالار زیبا و حوضخانه طبقه زیرین آن که کاشیکاری عالی در قسمت‌های مختلف داخل و خارج آن بکار رفته است. بقیه بنا‌ها و استخر و تمام محوطه باغ سلطنت‌آباد بر اثر تاسیس و توسعه کارخانه‌های مهمات‌سازی ارتش به صورت فعلی تغییر یافته است.
حوضخانه باغ قدیم نگارستان در تهران:
بنای هشت گوش با شاه‌نشین‌های شیوه عهده زندیه از بقایای آنچه در باغ نگارستان در عهد فتحعلیشاه و محمد شاه قاجار ساخته بودند، مزین به گچبری‌های عالی که فعلا محل موزه هنرهای ملی در وزارت فرهنگ و هنر بوده و فاجعه خفه کردن میرزا ابوالقاسم قائم مقام در آنجا رخ داده است.
کاخ فیروزه در جانب شرقی خارج تهران:
به مسافت قریب 7 کیلومتری مشرق از حد سابق شهر تهران که از محل فعلی میدان ژاله محسوب می‌شود. کاخ کوچک زیبائی مشتمل بر تالار بزرگ مرکزی و اطاق‌های جوانب آن و ایوانی با یک ردیف ستون گرداگرد کاخ در کنار استخر آب و محوطه مشجر در زمان ناصرالدین شاه ساخته بودند، که محل استراحت و نهار خوری آن پادشاه و شاهان بعدی در هنگام تفرج و شکار بود و از نظر کاشیکاری داخلی و شیوه معماری اثر هنری جالب توجهی به شمار می‌رود، قصر فیروزه خوانده می‌شد. از سی سال پیش محل یاد شده را به ملکیت و اختیار زردشتیان تهران گذارده‌اند و قسمتی از محوطه آن برای گورستان و بنای قدیمی جهت اجتماعات و تشریفات مناسب استفاده شده خانه‌ها و تاسیسات آموزشی و فرهنگی دیگر هم در آنجا ساخته‌اند و بدین ترتیب مرکزی برای انجام آیین‌های مذهبی و امور فرهنگی زرتشتیان تهران گردیده است.
آرامگاه‌های بزرگان و خانقاه‌ها در تهران
بنای معروف به سر قبر آقا:
در قسمت جنوبی شهر تهران که آرامگاه خانوادگی خاندان امام جمعه تهران است، مشتمل بر بنای متناسبی از دوران ناصرالدین شاه قاجار با گنبد دو پوش کاشی کاری و حرم و رواق و ایوان عموما مزین به آینه کاری و کاشیکاری و گچبری جلب توجه می‌کند، مجموعه بنا در وسط محوطه مشجری واقع گردیده بر اثر ادامه خیابان سیروس و ایجاد مستحدثات مختلف در مجاورت بنای یاد شده از وسعت محوطه آن کاسته شده است.
آرامگاه شادروان حاجی شیخ هادی نجم‌آبادی:
شخصیت روحانی روشنفکر و اصلاح‌طلب دوران ناصرالدین شاه قاجار در کنار خیابانی که بنام آن فقید در داخل شهر تهران است قرار دارد.
آرامگاه سردار محمدکریم خان فیروزکوهی منتظم‌الدوله:
در انتهای جنوبی بنای دبستان فیروزکوهی در محل دبستان قدیمی مورخ به سال 1316 قمری، احداثی آن مرحوم در چهار راهی محل تلاقی خیابان‌های شاه و آقا شیخ هادی ساخته شده آرامگاه بانی خیر آن هم در محل خود به صورتی مناسب درآمده است و نگاهداری می‌گردد.
آرامگاه خداندان هدایت در کنار خیابان اسلامبول:
متصل و توام با مسجد نوساز آبرومند و حیاط وسیع و موسسه بهداشتی و تالار بزرگ محل آرامگاه چند نفر از افراد خاندان معروف هدایت که شادروان صنیع‌الدوله نیز یکی از آنها ست.
آرامگاه‌های چند نفر از شهدای راه مشروطیت:
شادروانان ملک‌المتکلمین، قاضی ارداقی، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل، روح‌القدس و ... در خیابان مخصوص در مجاورت محل بیمارستان لقمان‌الدوله قرار دارد.
خانقاه صفی علیشاه:
که محل آرامگاه آن شخصیت روحانی هم شده است، در خیابان صفی علیشاه خانقاه‌های متعدد دیگر نیز در تهران وجود دارد، که کم و بیش واجد اهمیت هنری هست، ولی به مناسبت اینکه قدیمی نیست، ذکر آنها در این جا مورد پیدا نمی‌کند.
آرامگاه مستوفی در ونک:
محل خانقاه شادروان میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و در عین حال آرامگاه خاندان مستوفی برخی دوستان آن خاندانست و از محل‌های روحانی قابل توجه محسوب می‌گردد.
سایر ابنیه تهران قدیم
چارسوق بزرگ:
قدیمی‌ترین بنای قابل توجه در راسته بازار‌های تهران که پس از برگزیده شدن تهران به پایتختی کشور آن را ساخته‌اند، چارسوق بزرگ از آثار زمان فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار است.
بازار امیر:
از آثار شادروان میرزا تقی‌خان امیرکبیر که به مناسبت وجود دکان‌های کفاشی با نام بازار کفاشان معروف است و بسیاری مردم نام بازار امیر را به بازار مهم‌تر تهران که از نزدیکی انتهای خیابان ناصر خسرو شروع گشته و به چارسوق کوچک می‌رسد اطلاق می‌نمایند.
تیمچه حاجب‌الدوله:
در وسط بازار واقع و محوطه اصلی آن دارای پوشش عظیم ضربی از شاهکار‌های معماری است.
تیمچه صدراعظم:
در کنار خیابان ناصرخسرو قرار گرفته و دارای پوشش عظیم ضربی مزین به قطار بندی عالی کاشیکاری است و در سالهای اخیر برای بهره‌برداری بیشتر تجاری سقف جدیدی در وسط آن زده ارتفاع اصلی آنرا به دو نیمه کرده بنا را به صورتی نامناسب در آورده‌اند.
تیمچه مهدیه:
در ابتدای بازار امیر (بازار کفاشان) دارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است
تیمچه کتاب‌فروش‌ها:
کمی پائین‌تر از تیمچه مهدیه و شبیه آن است.
تیمچه‌های علاء‌الدوله و حاجی میرزا لطف‌الله و امین اقدس و قیصریه:
در بازار بین چارسوق کوچک و چارسوق بزرگ نیز از نظر معماری و طاق بندی و تزئینات داخلی قابل توجه است.
سبزه میدان:
میدان واقع در روبروی بانک ملی بازار که دهانه ورودی بازار امیر (یا بازار کفاشان) در وسط ضلع جنوبی آن قرار دارد.
میدان شمس‌العماره:
روبروی سردرب شمس‌العماره (باب عالی)
دروازه محمدیه:
بقایای دروازه‌ای که در سال آخر سلطنت محمد شاه قاجار (1263هجری قمری) در انتهای جنوبی بازار عباس‌آباد، نزدیک میدان معروف به پاقاپوق (که بعدا توسعه یافته به نام میدان اعدام معروف شده است) بنا گردید و کاشی‌های جبهه بالای آن شامل نقش رستم و دیو در انبار موزه ایران باستان نگاهداری می‌شود.
سردرب باغ ملی:
سر درب بلند و با شکوهی که در نخستین سالهای وزارت جنگ رضاشاه در مدخل میدان مشق سابق ساخته شد و چون پس از اندک زمانی قسمت مهمی از زمین‌های میدان مشق برای باغ ملی تخصیص یافت، به سر درب باغ ملی معروف گردید و طولی نکشید، باغ ملی هم به حال خود باقی نماند و ابنیه مختلف موسسات دولتی از قبیل وزارت امور خارجه و شهربانی کل کشور و اداره کل ثبت اسناد و موزه ایران باستان و موزه جدیدالبناء مجاور آن و پستخانه مرکزی و بنای اولیه شرکت ملی نفت در تهران و تعدادی خانه‌ها و مستغلات شخصی در آنجا احداث گشت و سر درب مزبور بین عمارت پستخانه مرکزی و بنای قدیمی شرکت ملی نفت قرار گرفت.
عالی قاپوی تهران:
در محلی که فعلا در ورودی حیاط تخت مرمر در ضلع شمالی میدان تخت مرمر قرار دارد سابقا سر در بسیار با شکوه زیبائی بود، که رو به میدان قدیم نقاره خانه (میدان فعلی تخت مرمر که وزارت کشور و استانداری تهران و ادارات تبلیغات و مرزداری در کنار آن واقع است) مقرنس‌کاری‌های عالی گچ بری داشت و از سمت حیاط تخت مرمر صحنه جنگ رستم و دیو روی کاشی با لای دیوار آن را زینت می‌بخشود و مشتمل بر هشتی مجلل و اطاق‌های دربان و غیره بود. سر در مزبور مانند آثار فروان دیگر کاخ گلستان در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث گردیده به نام عالی قاپو خوانده می‌شد. در سال 1309 خورشیدی، آن را منهدم ساختند و اکنون در همان محل با چند متر اختلاف مکان مدخل حیاط تخت مرمر واقع است، که دو ستون مرمری کوچک و ظریف در دو سمت آن قرار دارد.
تنها اثری که از بنای عالی قاپوی تهران باقی مانده کاشی‌های صحنه جنگ دیو و رستم است، که از روی همین صحنه در بالای در ارگ کریم خانی شیراز ساخته شده است و هنگام خرابی بنای یاد شده، آن را در انبار اداره بیوتات نگهداری کردند و در سال 1314 خورشیدی، ضمن ساختمان ورزشگاه امجدیه در محل فعلی بالای دیوار روبروی مدخل اصلی ورزشگاه مزبور نصب نمودند. لوحه کاشی مزبور به امضای محمد قلی شیرازی و مورخ به سال 1273 قمری، است.
نام عالی قاپو به معنی در عالی و بلند همان طور که از کلمه دوم آن بر می‌آید، از اصطلاحات ترکی است، که در عهد صفویه بکار می‌برده‌اند و بعدا در مملکت عثمانی به جای آن اصطلاح باب عالی موسوم گردیده است.
تهران بزرگ
- آرامگاه سه نفر از شهیدان طراز اول مشروطیت ایران (میرزا جهانگیر خان، صوراسرافیل، میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین، قاضی ارداقی) - تهران خیابان مخصوص.
- آستانه حضرت عبدالعظیم (ع) و امامزاده حمزه و سایر متعلقات آنها و امامزاده طاهر با صحن‌ها و رواق‌ها و سر در‌ها و ایوان‌ها (از دوران آل بویه به بعد) – شهر ری
- امامزاده عبدالله (ع) (1274 هجری) – شهر ری
- امامزاده ابوالحسن (ع) آب اندرمان (1257 هجری تاریخی بر زنجیر آن که از بین رفت.) – شهر ری
- بی‌بی زبیده (ع) (1271 هجری) – شهر ری
- شیخ صدوق (ابن بابویه) – شهر ری
- بی‌بی شهربانو (دوره‌های ساسانی، آل بویه، صفویه، قاجاریه) – شهر ری
- امامزاده هادی (ع) مسجد ماشاءالله (شاه طهماسب اول به بعد) - شهر ری
- سه دختران و دو برادران – شهر ری
- باغ آرامگاه آقا سید محمد صادق طباطبائی (بقعه صادقیه)
- جوانمرد قصاب – شهر ری
- نقاره‌خانه (محل آرامگاه یکی از شهریاران آل بویه) - شهر ری
- تپه گبری (محل آرامگاه‌هایی از دوران آل بویه) – شهر ری
- برج طغرل (1301 هجری) - شهر ری
- آرامگاه ابراهیم خواص – شهر ری
- صفائیه – چشمه علی
- بقعه امامزاده حسن (ع) (1276هجری) - جی علیا
- بقعه امامزاده معصوم (ع) (1040هجری) - بریانک.
- زیارتگاه هفت چنار – بریانک.
- بقعه امامزاده عبدالله (ع) – جی
- بقعه شیخ عبدالله طرشتی (954 هجری – سنگ گور) – طرشت
- شاهزاده قاسم – طرشت.
- بقعه امامزاده عون علی وزین علی (ع) – پونک.
- بقعه علی بن محمد ملقب به قاضی صابر (1303 هجری) و آرامگاه خاندان مستوفی‌الممالک (یوسف) – ونک
- بقعه معصوم صالح (ع) (986هجری) - فرحزاد.
- بقعه امامزاده ابوطالب (ع) – فرحزاد
- بقعه سید محمد رضا (مرضی) – کن
- امامزاده علی افطس و حسین اصغر (کابل حسین) – کن
- امامزاده جعفر – کن.
- امامزاده شعیب – کن.
- بقعه سید محمد – کن. (به احتمال زیاد در کن و سولقان زیارتگاه‌های دیگری هم باید وجود داشته باشد، که نیازمند بررسی و فرصت مناسب است.)
- بقعه امامزاده داود (ع) (1283 هجری) - امامزاده داود
- بقعه امامزاده سید محمد ولی (ع) (1248هجری) – درکه.
- بقعه امامزاده مطیب (ع) – اوین.
- بقعه چند گور شخصیتهای خاندان سالور – اوین
- بقعه امامزاده عزیز – اوین
- بقعه امامزاده اسماعیل (ع) –قلهک.
- گور شادروان حاجی میرزا یحیی دولت‌آبادی – قلهک.
- بقعه امامزاده صالح (ع) (1210 هجری) – تجریش.
- بقعه امامزاده قاسم (ع) (963هجری) – امامزاده قاسم.
- بقعه امامزاده ابراهیم – پس قلعه.
- بقعه امامزاده علی اکبر (ع) – چیذر
- بقعه امامزاده اسماعیل (ع) – چیذر
- گور شادروان مهدی‌قلی هدایت (حاجی مخبر‌السلطنه) – دروس.
- بقعه امامزاده (سالم، ابوطالب، رضا، رحیم) پسران شیث کاظم فرزند علی بن الحسین – لویزان.
- بقعه چهل تن – دولاب.
- بقعه سیده ملکه خاتون (تعمیر 1309 هجری) – دولاب.
- بقعه امامزاده اهل بن علی (تعمیر 1308 هجری) – دولاب
- گورستان قدیمی در مشرق تهران که بخشی از آن هم برای گورستان لهستانیانی که در دوران جنگ دوم جهانی به تهران آمدند، تخصیص داده شده و گور دکتر کلوکه (DLE Cloquet) پزشک فرانسوی دربار ایران (درگذشته در 24 اکتبر 1855) هم در آنجا است.
